• Skip to main content
  • Skip to secondary menu
  • Skip to primary sidebar
  • Skip to footer
  • RBSE Model Papers
    • RBSE Class 12th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 10th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 8th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 5th Board Model Papers 2022
  • RBSE Books
  • RBSE Solutions for Class 10
    • RBSE Solutions for Class 10 Maths
    • RBSE Solutions for Class 10 Science
    • RBSE Solutions for Class 10 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 10 English First Flight & Footprints without Feet
    • RBSE Solutions for Class 10 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 10 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 10 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 10 Physical Education
  • RBSE Solutions for Class 9
    • RBSE Solutions for Class 9 Maths
    • RBSE Solutions for Class 9 Science
    • RBSE Solutions for Class 9 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 9 English
    • RBSE Solutions for Class 9 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 9 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 9 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 9 Physical Education
    • RBSE Solutions for Class 9 Information Technology
  • RBSE Solutions for Class 8
    • RBSE Solutions for Class 8 Maths
    • RBSE Solutions for Class 8 Science
    • RBSE Solutions for Class 8 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 8 English
    • RBSE Solutions for Class 8 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 8 Sanskrit
    • RBSE Solutions

RBSE Solutions

Rajasthan Board Textbook Solutions for Class 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 and 12

  • RBSE Solutions for Class 7
    • RBSE Solutions for Class 7 Maths
    • RBSE Solutions for Class 7 Science
    • RBSE Solutions for Class 7 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 7 English
    • RBSE Solutions for Class 7 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 7 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 6
    • RBSE Solutions for Class 6 Maths
    • RBSE Solutions for Class 6 Science
    • RBSE Solutions for Class 6 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 6 English
    • RBSE Solutions for Class 6 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 5
    • RBSE Solutions for Class 5 Maths
    • RBSE Solutions for Class 5 Environmental Studies
    • RBSE Solutions for Class 5 English
    • RBSE Solutions for Class 5 Hindi
  • RBSE Solutions Class 12
    • RBSE Solutions for Class 12 Maths
    • RBSE Solutions for Class 12 Physics
    • RBSE Solutions for Class 12 Chemistry
    • RBSE Solutions for Class 12 Biology
    • RBSE Solutions for Class 12 English
    • RBSE Solutions for Class 12 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 12 Sanskrit
  • RBSE Class 11

RBSE Class 11 Sanskrit रचना पाठ्यपुस्तकस्य

June 26, 2019 by Safia Leave a Comment

Rajasthan Board RBSE Class 11 Sanskrit रचना पाठ्यपुस्तकस्य

पाठ्यपुस्तकस्य संकेताधारितम् अनुच्छेदलेखनम्।

1. मंजूषातः पदं चित्वा रिक्तस्थानस्य पूर्तिं कृत्वा कथां पूर्णा करोतु।।

कुपितः, उत्पतति, अम्लानि, पुनः पुनः, जम्बुकः, द्राक्षालतां, पक्वानि, तथापि, अनेकानि, आराहार्थं, चिन्तयति।)।

एक ………………………………. अस्ति। सः एकदा ………………………………. वने भ्रमति। तत्र स ………………………………. पश्यति। लतायाम् ………………………………. द्राक्षाफलानि सन्ति। तानि ……………………………….। जम्बुकः अद्य मम द्राक्षा फलानां भोजनम् इति::………….:। द्राक्षां लब्धं उपरि ………………………………. किन्तु द्राक्षाफलानि न प्राप्नोति। जम्बुक ………………………………. ‘उत्पतति तथापि फलानि न प्राप्नोति। जम्बुकः ………………………………. भवति। द्राक्षाफलानि ………………………………. इति वदति। अनन्तरं स्वस्थानं गच्छति।
उत्तर:
एक जम्बुकः अस्ति। सः एकदा आहारार्थं वने भ्रमति। तत्र सः द्राक्षालतां पश्यति। लतायाम् अनेकानि द्राक्षाफलानि सन्ति। तानि पक्वानि। जम्बुकः अद्य मम द्राक्षा फलानां भोजनम् इति चिन्तयति। द्राक्षां लब्धुम् उपरि उत्पतति। किन्तु द्राक्षाफलानि न प्राप्नोति। जम्बुकः पुनः पुनः उत्पतति तथापि फलानि न प्राप्नोति। जम्बुकः कुपितः भवति। द्राक्षाफलानि अम्लानि इति वदति। अनन्तरं स्वस्थानं गच्छति।।

(एक सियार है। वह एक दिन भोजन के लिए जंगल में घूमता है। वहाँ वह अंगूर की बेल को देखता है। बेल में बहुत से अंगूर हैं। वे पके हुए हैं। सियार सोचता है, आज मेरा अंगूरों का भोजन है। अंगूरों को लेने के लिए ऊपर उछलता है किन्तु अंगूरों को प्राप्त नहीं करता है। सियार बार-बार ऊपर उछलता है फिर भी फलों को प्राप्त नहीं करता है। सियार कुपित हो। जाता है। अंगूर खट्टे हैं-ऐसा कहता है। फिर अपने स्थान को चला जाता है।)

2. मंजूषातः पदं चित्वा रिक्तस्थानस्य पूर्तिं कृत्वा कथां पूर्णी करोतु।

समाधानं, शिष्यः, अत्रैव, परीक्षार्थम्, पण्डितः, सर्वव्यापी, नास्ति, विद्याभ्यासार्थम्)

काशी नगरे एकः ………………………………. अस्ति। पण्डितस्य समीपे एक ………………………………. आगच्छति। शिष्यः वदति-आचार्य ………………………………. आगतः। पण्डित शिष्य बुद्धि ………………………………. पृच्छति-वत्स्! देवः कुत्र अस्ति? शिष्यः वदति-गुरो! देवः कुत्र ……………………………….? कृपया भवान् एव समाधानं वदतु। सन्तुष्टतः गुरु वदति-देवः सर्वत्र अस्ति। देव ………………………………. । त्वम्। बुद्धिमान्। अतः विद्याभ्यासार्थम् ………………………………. वस।
उत्तर:
काशी नगरे एकः पण्डितः अस्ति। ‘पण्डितस्य समीपे एकः शिष्यः आगच्छति। शिष्यः वदति- आचार्य! विद्याभ्यासार्थम् आगतः। पण्डितः शिष्यबुद्धिपरीक्षार्थम् पृच्छति-वत्स! देवः कुत्र अस्ति? शिष्यः वदति-गुरो! देवः कुत्र नास्ति? कृपया भवान् एव समाधानं वदतु। सन्तुष्टः गुरुः वदति-देवः सर्वत्र अस्ति। देवः सर्वव्यापी। त्वम् बुद्धिमान्। अतः विद्याभ्यासार्थम् अत्रैव वसं।

(काशी नगर में एक पण्डित है। पण्डित के पास एक शिष्य आता है। शिष्य कहता है-आचाय्! मैं विद्याभ्यास के लिए आया हूँ। पण्डित शिष्य की बुद्धि को परखने के लिए पूछता है-वत्स! ईश्वर कहाँ है? शिष्य कहता है-गुरुजी! ईश्वर। कहाँ नहीं है? कृपा करके आप ही समाधान बताइए। सन्तुष्ट होकर गुरु कहता है-ईश्वर सभी जगह है। ईश्वर सर्वव्यापी है। तुम बुद्धिमान हो। इसलिए विद्याभ्यास के लिए यहीं रहो।)

3. मंजूषातः पदं चित्वा रिक्तस्थानस्य पूर्ति कृत्वा कथां पूर्ण करोतु।

बहुदूरं, काकः, संतोषः, प्रस्तरखण्डोन्, पिबति, तृषितः, उपरि, घटं, स्वल्पम्, पिबामि, जलार्थं, जलं, उपायं।

एकः ………………………………. अस्ति। सः बहु ……………………………….। सः ………………………………. भ्रमतिः। तदा ग्रीष्मकालः। कुत्रापि ………………………………. नास्ति। काकः ………………………………. गच्छति। तत्र सः एकं ………………………………. पश्यति। काकम् अतीव भवति किन्तु घटे ………………………………. एव जलम् अस्ति। जलं कथं ………………………………. इति काकः चिन्तयति। सः एकम्। करोति। ………………………………. आनयति। घटे पूरयति। जलं ………………………………. आगच्छति। काकः सन्तोषेण जलं ………………………………. ततः गच्छति।
उत्तर:
एकः काकः अस्ति। सः बहु तृषितः। सः जलार्थं भ्रमति। तदा ग्रीष्मकालः। कुत्रापि जलं नास्ति। काकः बहुदूरं गच्छति। तत्र सः एक घटं पश्यति। काकम् अतीव संतोषः भवति किन्तु घटे स्वल्पम् एव जलं अस्ति। जलं कथं पिबामि इति काकः चिन्तयति। सः एकम् उपायं करोति। प्रस्तरखण्डान् आनयति। घटे पूरयति। जलं उपरि आगच्छति।

काकः सन्तोषेण जलं पिबति। ततः गच्छति।। (एक कौआ है। वह बहुत प्यासा है। वह पानी के लिए घूमता है। उस समय गर्मी का समय है। कहीं भी पानी नहीं है। कौआ बहुत दूर जाता है। वहाँ वह एक घड़ा देखता है। कौए को अत्यन्त संतोष होता है किन्तु घड़े में थोड़ा-सा ही पानी है। कौआ सोचता है कि पानी कैसे पीऊँ। वह एक उपाय करता है। कंकड़ों को लाता है। घड़े में डालता है। पानी ऊपर आ जाता है। कौआ संतोष से जल पीता है। इसके बाद चला जाता है।)

4. मंजूषातः पदं चित्वा रिक्तस्थानस्य पूर्तिं कृत्वा कथां पूर्णा करोतु।

मन्दम्, प्रथमम्, गर्वम्, लज्जितः, निर्णायकः, धावति, उपविशति, शशकः, अग्रे, विजयः द्वौ, निद्रागतः, त्वया।

एक: ………………………………. कच्छपं पश्यति हसति च। भो कच्छप! त्वम् ………………………………. चलसि। कच्छपः कथयति तव हृदये ………………………………. अस्ति किन्तु अहम् ………………………………. सह धांवामि। शशकः कथयति-तं वृक्षं स्पृशावः। यः ………………………………. स्पृशति तस्य एव ………………………………. भवति। एकः मूषकः ……………………………….। सः कथयति एकः ………………………………. त्रयः। द्वौ धावतः। शशकः तीव्रम् ………………………………. किन्तु मध्ये एकस्मिन् स्थाने ………………………………. भवति। कच्छप: ………………………………. गच्छति। क्षणमपि न ……………………………….। तस्य विजयः भवति। शशकः ………………………………. भवति।।
उत्तर:
एकः शशकः कच्छप पश्यति हसति च। भो कच्छप! त्वम् मन्दम् चलसि। कच्छपः कथयति-तव हृदये गर्वम् अस्ति किन्तु अहम् त्वया सह धावामि। शशकः कथयति-तं वृक्षं स्पृशावः। यः पृथमम् स्पृशति तस्य एव विजयः भवति। एक: मूषकः निर्णायकः। सः कथयति एकः द्वौ त्रयः। द्वौ-धावतः। शशकः तीव्रम् धावति किन्तु मध्ये एकस्मिन् स्थाने निद्रागतः भवति। कच्छपः अग्रे गच्छति। क्षणमपि न उपविशति। तस्य विजयः भवति। शशकः लज्जितः भवति। (एक खरगोश कछुए को देखता है और हँसता है। अरे कछुए! तुम धीरे-धीरे चलते हो। कछुआ कहता है-तुम्हारे मन में घमण्ड है किन्तु मैं तुम्हारे साथ दौड़ता हूँ। खरगोश कहता है-उस पेड़ को छूते हैं। जो पहले छूता है, उसी की जीत होती है। एक चूहा निर्णायक है। वह कहता है-एक, दो, तीन। दोनों दौड़ते हैं। खरगोश तेजी से भागता है किन्तु बीच में एक जगह सो जाता है। कछुआ आगे जाता है। पलभर भी नहीं बैठता है। उसकी विजय होती है। खरगोश लज्जित होता है।)

5. मंजूषातः पदं चित्वा रिक्तस्थानस्य पूर्तिं कृत्वा कथां पूर्ण करोतु।।

हत्वा, स्वागताय, भारतदेशे, अमावस्यायां, श्रीरामः, अयोध्या, दीपावली, उत्साहेन, रात्रौ।)

अस्माकं ………………………………. अनेकानि पर्वणि सन्ति। तेषु ………………………………. पर्वणः सर्वाधिक महत्त्वम् अस्ति। कार्तिक मासस्य कृष्णपक्षस्य ………………………………. तिथौ दीप-मालिका अति ………………………………. सम्पन्ना भवति। अस्मिन् दिने ………………………………. रावणं ………………………………. चतुर्दश वर्षाणि अनन्तरम् वनवासात् सीतया लक्ष्मणेन च सह ………………………………. प्रत्यावर्तत। अध्योध्यावासिनः तेषां ………………………………. स्वगृहेषु दीपमालाभिः प्रकाशम् अकुर्वन्। ………………………………. दीपानां पंक्तयः प्रकाशन्ते।
उत्तर:
अस्माकं भारतदेशे अनेकानि पर्वाणि सन्ति। तेषु दीपावली पर्वणः सर्वाधिक महत्त्वम् अस्ति। कार्तिक मासस्य कृष्णपक्षस्य अमावस्यायां तिथौ दीप-मालिका अति उत्साहन सम्पन्न भवति। अस्मिन् दिने श्रीरामः रावणं हत्वा चतुर्दश वर्षाणि अनन्तरम् वनवासात् सीतया लक्ष्मणेन च सह अयोध्या प्रत्यावर्तत। अयोध्यावासिनः तेषां स्वागताय स्वगृहेषु दीपमालाभिः प्रकाशम् अकुर्वन्। रात्रौ दीपानां पंक्तयः प्रकाशन्ते।

(हमारे भारत देश में बहुत से त्यौहार होते हैं। उनमें दीपावली-त्यौहार का सबसे अधिक महत्व है। कार्तिक महीने के कृष्णपक्ष की अमावस्या को दीपावली अत्यन्त उत्साह से सम्पन्न होती है। इस दिन श्रीराम रावण को मार कर चौदह वर्ष बाद वनवास से सीता और लक्ष्मण के साथ अयोध्या लौटे थे। अयोध्यावासियों ने उनके स्वागत के लिए अपने घरों में दीपकों की पंक्तियों सेप्रकाश किया। रात में दीपकों की पंक्तियाँ प्रकाशित होती हैं।)

6. ‘जीवने पुस्तकानां महत्त्वं’ इति विषये मंजूषातः पदं चित्वा दशवाक्यानि लिखतु।
(‘जीवन में पुस्तकों का महत्त्व’ इस विषय पर मंजूषा से पद चुनकर दस वाक्य लिखिए।)

पुस्तकं, महत्त्व, मित्राणि, बुद्धिं वर्धयति, ज्ञानं ददाति, विश्वं योजयन्ति, पुस्तकालये, विविध-विषयानि, प्रतिदिनं पठामि, पुस्तकानि रक्षणीयानि।

उत्तर:
जीवने पुस्तकानां महत्त्वम्।

  1. पुस्तकानि ज्ञानस्य निधयः भवन्ति।।
  2. अहं विद्यालये विक्धि-विषयाणां पुस्तकानि प्रतिदिनं पठामि।
  3. पुस्तकानि अस्मभ्यं ज्ञानं ददति।
  4. ज्ञानवर्धकस्य पुस्तकस्य पठनेन बुद्धिं वर्धयति।
  5. अस्माकं जीवने पुस्तकानां अतिमहत्त्वं वर्तते।
  6. मम मित्राणि अपि ज्ञानवर्द्धकानि पुस्तकानि पठन्ति।।
  7. विज्ञान-साहित्य-विषयकानि पुस्तकानि विश्वं योजयन्ति।।
  8. वयम् अस्माकं विद्यालयस्य पुस्तकालये प्रतिदिनं पठनाय गच्छामः।
  9. पुस्तकालये विविधविषयाणां पुस्तकानि सन्ति।
  10. अस्माभिः पुस्तकानि रक्षणीयानि।

(1. पुस्तकें ज्ञान की निधि होती हैं। 2. मैं विद्यालय में विविध विषयों की पुस्तकें प्रतिदिन पढ़ता हूँ। 3. पुस्तकें हमें ज्ञान देती हैं। 4. ज्ञानवर्धक पुस्तक के पढ़ने से बुद्धि बढ़ती है। 5. हमारे जीवन में पुस्तकों का बहुत महत्त्व है। 6. मेरे मित्र भी ज्ञानवर्द्धक पुस्तकें पढ़ते हैं। 7. विज्ञान-साहित्य-विषयक पुस्तकें विश्व को जोड़ती हैं। 8. हम अपने विद्यालय के पुस्तकालय में प्रतिदिन पढ़ते जाते हैं। 9. पुस्तकालय में विविध विषयों की पुस्तकें हैं। 10. हमें पुस्तकों की रक्षा करनी चाहिए।)

7. ‘परोपकारः’ इति विषये मंजूषातः पदं चित्वा दशवाक्यानि लिखतु। (‘परोपकार’ इस विषय पर मंजूषा से पद चुनकर दस वाक्य लिखिए।)

परेषाम् उपकारः, निस्वार्थभावनया, परहितार्थं, प्रकृतिरपि परोपकारे, वृक्षाः फलानि, नद्यः जलानि, मेघाः जलं, प्रत्युपकारं न, दधीचिः, शिविप्रभृति, वयमपि परोपकारम्।

उत्तर:
परोपकारः

  1. परेषाम् उपकारः ‘परोपकारः’ भवति।
  2. यदा मानवः निस्वार्थभावनया परेषां हितं करोति सः एव परोपकारः कथ्यते।
  3. परोकारिणः जनाः परहितार्थं स्वप्राणान् अपि त्यजन्ति।
  4. अस्य उदाहरणौः महाराजः शिविः ऋषिः दधीचिश्च स्तः।
  5. प्रकृतिरपि परोपकारे संलग्न भवति।
  6. परोपकाराय वृक्षाः फलानि यच्छन्ति।
  7. परोपकाराय नद्याः जलानि ददति।।
  8. मेघाः जलं वर्षयित्वा भूमिं सिञ्चन्ति।
  9. परोपकारिणः कदापि प्रत्युपकारं न इच्छन्ति।
  10. भस्माभिरषि परोपकारः करणीयः।

(1. दूसरों का उपकार परोपकार होता है। 2. जब मनुष्य निस्वार्थ भावना से दूसरों का हित करता है, वह ही परोपकार कहा जाता है। 3. परोपकारी व्यक्ति  सरों के हित के लिए अपने प्राणों को भी त्याग देते हैं। 4. इसके उदाहरण महाराज शिवि और ऋषि दधीचि हैं। 5. प्रकृति भी परोपकार में संलग्न रहती है। 6. परोपकार के लिए वृक्ष फल देते हैं। 7. परोपकार के लिए नदियाँ जल देती हैं। 8. मेघ जल बरसाकर भूमि को सींचते हैं। 9. परोपकारी कभी भी  रोपकार का बदला नहीं चाहते हैं। 10. हमें भी परोपकार करना चाहिए।)

8. ‘धेनोः महत्त्वम्’ इति विषये मंजूषातः पदं चित्वा दशवाक्यानि लिखतु।
(गाय का महत्त्व’ इस विषय पर मंजूषा से पद चुनकर दस वाक्य लिखिए)

धेनुः, तृणानि भक्षित्वा, मधुरं दुग्धं, वत्सा: बलीवर्दाः, कृषकाः, अस्माकं पूजनीया, गोमयं इन्धने, दुग्धं पीत्वा परिपुष्टाः, दुग्धं, दधि, तक्रम्, नवनीतं, घृतं, पंचगव्यम्, गावो विश्वस्य मातरः

उत्तर:
धेनोः महत्त्वम्

  1. धेनुः अस्माकं पूजनीया।।
  2. इयं (धेनुः) तृणानि भक्षित्वा मधुरं दुग्धं यच्छति।
  3. बालकाः धेनोः दुग्धं पीत्वा परिपुष्टाः भवन्ति।
  4. धेनोः वत्साः बलीवर्दाः भवन्ति।
  5. कृषकाः बलीवर्दैः क्षेत्रं कर्षन्ति।
  6. ग्रामेषु गोमयं इन्धने रूपे प्रयुक्तः भवति।
  7. धेनोः दुग्धं, दधि, तक्रम, नवनीतं घृतं च अमृततुल्यं भवन्ति।
  8. धेनोः दुग्धं, घृतं, तक्र, गोमयं मूत्रं च पंचगव्यम् कथ्यन्ते।
  9. अस्याः दुग्धम् अन्ये च दुग्धोत्पादाः पुष्टिकराः भवन्ति।
  10. धेनुः अस्मभ्यं महदुपयोगी पशुः अस्ति, अतः गावो विश्वस्य मातरः।।

(1. गाय हमारी पूजनीय है। 2. यह (गाय)) भूसा, घास (तृण) खाकर मीठा दूध देती है। 3. बालक गाय का दूध पीकर पुष्ट होते हैं। 4. गाय के बछड़े बैल होते  । 5. कृषक बैलों से खेत जोतते हैं। 6. गाँवों में गाय का गोबर ईंधर के रूप में प्रयुक्त होता है। 7. गाय का दूध, दही, छाछ, मक्खन और घी अमृत के मान होते हैं। 8. गाय का दूध, घी, छाछ, गोबर और मूत्र पंचगव्य कहे जाते हैं। 9. इसका दूध और दूध के अन्य उत्पाद पुष्टिकर होते हैं। 10. गाय हमारे लिए बहुत उपयोगी पशु है, अतः गायें विश्व की माता हैं।)

9. उद्यानस्य चित्रं दृष्ट्वा दश-वाक्यानि लिखतु।
(उद्यान का चित्र देखकर दस वाक्य लिखिए।)
RBSE Class 11 Sanskrit रचना पाठ्यपुस्तकस्य 1
उत्तर:
रम्यम् उद्यानम्।

  1. उद्यानस्य मानवजीवने अति महत्वम् अस्ति।
  2. उद्यानस्य शोभा रमणीया भवति।।
  3. अत्र प्रफुल्लिताः वृक्षाः पक्षिणः च मनुष्यान् आमन्त्रयन्तीव।
  4. पक्षीणां मधुरध्वनिः हृदये आह्लादं सञ्चारयति।
  5. विकसितानि पुष्पाणि दृष्ट्वा मुनः तत्र रमते।
  6. उद्यानस्य वातावरणे सर्वेऽपि हर्षोत्फुल्लाः जायन्ते।
  7. तरुगुल्मलताऽऽदयः वायुं शोधयन्ति।
  8. एवम् उद्यानस्य वातावरणं शारीरिकस्वास्थ्यदृष्ट्या अपि श्रेष्ठं भवति।।
  9. उद्यानस्य प्राकृतिक सौन्दर्ये निमग्नाः मानवाः सांसारिकचिन्ता: विस्मरन्ति।
  10. उद्यानस्य महत्त्वं ध्यायन् अस्माभिः उद्यानं सेवितव्यम्।

(1.उद्यान का मानव-जीवन में अत्यन्त महत्त्व है। 2. उद्यान की शोभा रमणीय होती है। 3. यहाँ फलों-फूलों से लदे वृक्ष और पक्षी मनुष्यों को मानो बुलाते  । 4. पक्षियों की मधुर ध्वनि हृदय में आनन्द का संचार करती है। 5. खिले हुए फूलों को देखकर मन वहाँ रम जाता है। 6. उद्यान के वातावरण में सभी प्रसन्न   जाते हैं। 7. वृक्ष, झाड़ियाँ, लता आदि वायु को शुद्ध करते हैं। 8. इस प्रकार उद्यान का वातावरण शारीरिक स्वास्थ्य की दृष्टि से भी श्रेष्ठ होता है। 9. उद्यान   प्राकृतिक सौन्दर्य में डूबकर मनुष्य संसार की चिन्ताओं को भूल जाते हैं। 10. उद्यान के मह त्त्व को ध्यान में रखते हुए हमें उद्यान की देखभाल करनी चाहिए।).

10. संस्कृतभाषायाः महत्त्वम्’ इति विषयम् अवलम्ब्य दशवाक्यानि लिखतु। (संस्कृत भाषा का महत्त्व’ इस विषय पर दस वाक्य लिखिए।)
उत्तर:
संस्कृतभाषायाः महत्त्वम्

  1. संस्कृतभाषा विश्वस्य प्राचीनतमा भाषा अस्ति।
  2. प्राचीनकाले इयं जनसाधारणस्य भाषा आसीत्।।
  3. तदा सर्वे जनाः संस्कृतम् एव वदन्ति स्म।
  4. संस्कृत भाषा सर्वाः भाषा: शब्ददानेन पोषयति।
  5. अतः संस्कृत भाषा सर्वासां भाषाणां जननी अस्ति।
  6. भारतीय संस्कृतिः अस्याम् एव भाषायां सुरक्षिता अस्ति।
  7. ये एतां ‘मृतभाषा’ इति कथयन्ति, ते एव मृताः सन्ति।
  8. ते अस्याः भाषायाः महत्त्वं न जानन्ति।
  9. अस्माकं वेदाः पुराणानि, महाकाव्यानि अस्यां भाषायाम् एव सन्ति।
  10. अतः अस्माभिः अस्याः प्रचार प्रसारः च कर्त्तव्यः।

(1. संस्कृत भाषा विश्व की सबसे प्राचीन भाषा है। 2. प्राचीनकाल में यह जनसाधारण की भाषा थी। 3. उस समय सभी लोग संस्कृत ही बोलते थे। 4. संस्कृत  षा सभी भाषाओं का शब्द-दान से पोषण करती है। 5. इसलिए संस्कृत भाषा सभी भाषाओं की माता है। 6. भारतीय संस्कृति इसी भाषा में  रक्षित है। 7. जो लोग इसको मृतभाषा कहते हैं, वे ही मरे हुए हैं। 8.वे इस भाषा के महत्त्व को नहीं जानते हैं। 9. हमारे वेद, पुराण, महाकाव्य इसी भाषा में हैं। 10. इसलिए हमें इसका प्रचार और प्रसार करना चाहिए।)

11. विद्यायाः महत्त्वम्’ इति विषयम् अवलम्ब्य दशवाक्यानि लिखतु। (‘विद्या का महत्त्व’ इस विषय पर दस वाक्य लिखिए।)
उत्तर:
विद्यायाः महत्त्वम्।

  1. विद्यां सर्व प्रधानं धनम् अस्ति।
  2. किं पुण्यं, कि पापम् इति ज्ञानं विद्यया एव भवति।
  3. स्वकर्तव्यज्ञानम् अपि विद्यया एव भवति।
  4. विद्या मनुष्याय विनयं ददाति।।
  5. विनयात् मानवः पात्रतां याति।
  6. पात्रत्वात् मनुष्यः धनं प्राप्नोति।
  7. विद्या मनुष्यस्य सुन्दरं रूपम् अस्ति।
  8. विद्यारहितः पुरुषः साक्षात् पशुः एव भवति।
  9. विद्या दानेन वर्धते संचयेन च नश्यति।
  10. अतः विद्या अपूर्वं श्रेष्ठं च धनम् अस्ति।

(1.विद्या सर्व प्रमुख धन है। 2. पुण्य क्या है, पाप क्या है, यह ज्ञान विद्या द्वारा ही होता है। 3. अपने कर्तव्य का ज्ञान भी विद्या से ही होता है। 4. विद्या मनुष्य  विनय प्रदान करती है। 5. विनय से मनुष्य प्रात्रता को प्राप्त करता है। 6. पात्रता से मनुष्य धन प्राप्त करता है। 7. विद्या मनुष्य का सुन्दर रूप है। 8. विद्या  रहित पुरुष साक्षात् पशु ही होता है। 9. विद्या दान करने से बढ़ती है और संचय करने से नष्ट होती है। 10. इसलिए विद्या अदभुत और श्रेष्ठ धन है।)

12. ‘पुस्तकालयः’ इति विषयम् अवलम्ब्य दशवाक्यानि लिखतु। (‘पुस्तकालय’ इस विषय पर दस वाक्य लिखिए)
उत्तर:
पुस्तकालयः

  1. यस्मिन् स्थाने पुस्तकानि विधिवत्रूपेण संग्रहीतानि तत् स्थानं पुस्तकालयः कथ्यते।
  2. पुस्तकालया: नानाविध भवन्ति-राजकीयः पुस्तकालयः, निजी पुस्तकालयः, सार्वजनिक पुस्तकालयः इत्यादयः।
  3. पुस्तकालये विविध विषयाणां पुस्तकानि संकलितानि।।
  4. पुस्तकालस्य छात्रजीवने तु महती उपयोगिता भवति।’
  5. केचन छात्राः विद्यालयस्य पुस्तकालये तिष्ठित्वा पठन्ति।।
  6. पुस्तकानां इतर तत्र समाचारपत्रः पत्रिका, लघु ज्ञानवर्द्धकपुस्तकानि अपि भवन्ति।
  7. पुस्तकालयस्य व्यवस्थां कृते पुस्तकालयाध्यक्षः भवति।
  8. सः आवश्यकतानुसारं पुस्तकानि वितरति एकत्रितं च करोति।।
  9. महाविद्यालयेषु विशाल-पुस्तकालयाः भवन्ति। तत्र सर्वेषां विषयाणां पुस्तकानि भवन्ति।
  10. मानव-जीवने पुस्तकालय अतिमहत्त्वपूर्ण स्थानं वर्तते।।

(1. जिस स्थान पर पुस्तकों को विधिवत् रूप से संग्रहीत किया जाता है, वह स्थान पुस्तकालय कहा जाता है। 2. पुस्तकालय विभिन्न प्रकार के होते हैं- ज़कीय पुस्तकालय, निजी पुस्तकालय, सार्वजनिक पुस्तकालय आदि। 3. पुस्तकालय में विविध विषयों की पुस्तकें संकलित की जाती हैं। 4. पुस्तकालय की त्रजीवन में तो बड़ी उपयोगिता है। 5. कुछ छात्र विद्यालय के पुस्तकालय में बैठकर पढ़ते हैं। 6. पुस्तकों के अलावा वहाँ समाचारपत्र, पत्रिका, छेटी  नवर्धक  स्तकें भी होती हैं। 7. पुस्तकालय की व्यवस्था के लिए पुस्तकालयाध्यक्ष होता है। 8. वह आवश्यकतानुसार पुस्तक वितरित करता है तथा एकत्रित  रता है। 9. महाविद्यालयों में विशाल पुस्तकालय होते हैं। वहाँ सभी विषयों की पुस्तकें होती हैं। 10. मानव-जीवन में पुस्तकालय का अति महत्त्वपूर्ण स्थान है।)

RBSE Solutions for Class 11 Sanskrit

Share this:

  • Click to share on WhatsApp (Opens in new window)
  • Click to share on Twitter (Opens in new window)
  • Click to share on Facebook (Opens in new window)

Related

Filed Under: Class 11

Reader Interactions

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Primary Sidebar

Recent Posts

  • RBSE Solutions for Class 7 Our Rajasthan in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 6 Our Rajasthan in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 7 Maths Chapter 15 Comparison of Quantities In Text Exercise
  • RBSE Solutions for Class 6 Maths Chapter 6 Decimal Numbers Additional Questions
  • RBSE Solutions for Class 11 Psychology in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 11 Geography in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 Hindi
  • RBSE Solutions for Class 3 English Let’s Learn English
  • RBSE Solutions for Class 3 EVS पर्यावरण अध्ययन अपना परिवेश in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 Maths in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 in Hindi Medium & English Medium

Footer

RBSE Solutions for Class 12
RBSE Solutions for Class 11
RBSE Solutions for Class 10
RBSE Solutions for Class 9
RBSE Solutions for Class 8
RBSE Solutions for Class 7
RBSE Solutions for Class 6
RBSE Solutions for Class 5
RBSE Solutions for Class 12 Maths
RBSE Solutions for Class 11 Maths
RBSE Solutions for Class 10 Maths
RBSE Solutions for Class 9 Maths
RBSE Solutions for Class 8 Maths
RBSE Solutions for Class 7 Maths
RBSE Solutions for Class 6 Maths
RBSE Solutions for Class 5 Maths
RBSE Class 11 Political Science Notes
RBSE Class 11 Geography Notes
RBSE Class 11 History Notes

Copyright © 2023 RBSE Solutions

 

Loading Comments...