• Skip to main content
  • Skip to secondary menu
  • Skip to primary sidebar
  • Skip to footer
  • RBSE Model Papers
    • RBSE Class 12th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 10th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 8th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 5th Board Model Papers 2022
  • RBSE Books
  • RBSE Solutions for Class 10
    • RBSE Solutions for Class 10 Maths
    • RBSE Solutions for Class 10 Science
    • RBSE Solutions for Class 10 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 10 English First Flight & Footprints without Feet
    • RBSE Solutions for Class 10 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 10 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 10 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 10 Physical Education
  • RBSE Solutions for Class 9
    • RBSE Solutions for Class 9 Maths
    • RBSE Solutions for Class 9 Science
    • RBSE Solutions for Class 9 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 9 English
    • RBSE Solutions for Class 9 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 9 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 9 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 9 Physical Education
    • RBSE Solutions for Class 9 Information Technology
  • RBSE Solutions for Class 8
    • RBSE Solutions for Class 8 Maths
    • RBSE Solutions for Class 8 Science
    • RBSE Solutions for Class 8 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 8 English
    • RBSE Solutions for Class 8 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 8 Sanskrit
    • RBSE Solutions

RBSE Solutions

Rajasthan Board Textbook Solutions for Class 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 and 12

  • RBSE Solutions for Class 7
    • RBSE Solutions for Class 7 Maths
    • RBSE Solutions for Class 7 Science
    • RBSE Solutions for Class 7 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 7 English
    • RBSE Solutions for Class 7 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 7 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 6
    • RBSE Solutions for Class 6 Maths
    • RBSE Solutions for Class 6 Science
    • RBSE Solutions for Class 6 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 6 English
    • RBSE Solutions for Class 6 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 5
    • RBSE Solutions for Class 5 Maths
    • RBSE Solutions for Class 5 Environmental Studies
    • RBSE Solutions for Class 5 English
    • RBSE Solutions for Class 5 Hindi
  • RBSE Solutions Class 12
    • RBSE Solutions for Class 12 Maths
    • RBSE Solutions for Class 12 Physics
    • RBSE Solutions for Class 12 Chemistry
    • RBSE Solutions for Class 12 Biology
    • RBSE Solutions for Class 12 English
    • RBSE Solutions for Class 12 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 12 Sanskrit
  • RBSE Class 11

RBSE 10th Sanskrit Board Model Paper 2022 with Answers

March 26, 2022 by Prasanna Leave a Comment

Students must start practicing the questions from RBSE 10th Sanskrit Model Papers Board Model Paper 2022 with Answers provided here.

RBSE 10th Sanskrit Board Model Paper 2022 with Answers

समय : 2 घण्टा 45 मिनट
पूर्णाक : 80

परीक्षार्थिभ्यः सामान्यनिर्देशाः

  • परीक्षार्थिभ्यः सर्वप्रथमं स्वप्रश्नपत्रोपरि नामाङ्क: अनिवार्यतः लेख्यः।
  • सर्वे प्रश्नाः अनिवार्याः।
  • प्रत्येकस्य प्रश्नस्योत्तरं उत्तरपुस्तिकायामेव देयम्।
  • प्रत्येकस्य प्रश्नभागस्य उत्तरं क्रमानुसारमेकत्रैव लेखितव्यम्।
  • प्रश्नानां अंकभाराणि निम्नानुसाराणि सन्ति: –
खण्ड प्रश्नों की संख्या अंक प्रत्येक कुल अंक भार
खण्ड-अ 1(i से xii) 2 (i से vi) 3 (i से xii) = 30 1 30
खण्ड-ब 4 से 16 = 13 2 26
खण्ड-स 17 से 20 = 4 3 12
खण्ड-द 21 से 23 = 3 4 12

RBSE Solutions

खण्ड – अ

प्रश्न 1.
अधोलिखित प्रश्नानां उचित विकल्पं चिनुत :

(i) ‘बुद्धिर्बलवती सदा’ इति पाठः कस्माद् ग्रन्थात् संकलितः? (1)
(अ) काकल्याः
(ब) कथासंग्रहात्
(स) शुकसप्ततेः
(द) लसल्लतिकायाः
उत्तर :
(स) शुकसप्ततेः

(ii) ‘विचित्रः साक्षी’ पाठः केन विरचितम्? (1)
(अ) ओमप्रकाश ठाकुरेण
(ब) हरिदत्तशर्मणा
(स) सुश्रुतेन
(द) कालिदासेन
उत्तर :
(अ) ओमप्रकाश ठाकुरेण

(iii) कृशकायः कः आसीत्? (1)
(अ) न्यायाधीशः
(ब) आरक्षी
(स) रक्षापुरुषः
(द) अभियुक्तः
उत्तर :
(द) अभियुक्तः

RBSE Solutions

(iv) कः वातावरणं कर्कशध्वनिना आकुलीकरोति? (1)
(अ) काकः
(ब) पिकः
(स) मयूरः
(द) न कुत्रापि
उत्तर :
(अ) काकः

(v) वृषभः कुत्र पपात्? (1)
(अ) आकाशे
(ब) जले
(स) भूमौ
(द) लक्ष्मणम्
उत्तर :
(स) भूमौ

(vi) कुशलवौ कम् उपसृत्य प्रणमतः? (1)
(अ) रामम्
(ब) विदूषकम्
(स) वाल्मिकीं
(द) भोजनात्
उत्तर :
(अ) रामम्

RBSE Solutions

(vii) परमम् आरोग्यं कस्मात् उपजायते? (1)
(अ) आलस्यात्
(ब) व्यायामात्
(स) बलात्
(द) ध्रुवतारकः
उत्तर :
(ब) व्यायामात्

(viii) उदयसमये अस्तसमये कः रक्तः भवति? (1)
(अ) चन्द्रः
(ब) तारकः
(स) सूर्यः
(द) वकः
उत्तर :
(स) सूर्यः

(ix) गुणी किं वेत्ति? (1)
(अ) धनं
(ब) गुणं
(स) ज्ञानं
(द) आचारं
उत्तर :
(ब) गुणं

RBSE Solutions

(x) ‘शुचिपर्यावरणं’ पाठानुसारेण केषां माला रमणीया? (1)
(अ) ललितलतानाम्
(ब) पुष्पाणाम्
(स) मौक्तिकानाम्
(द) रूप्यकाणाम्
उत्तर :
(अ) ललितलतानाम्

(xi) ‘अनृतम्’ शब्दस्यार्थमस्ति? (1)
(अ) सत्यम्
(ब) असत्यम्
(स) परस्परम्
(द) सामीप्यम्
उत्तर :
(ब) असत्यम्

(xii) माता सुरभिः किमर्थम् अश्रूणि मुञ्चति स्म? (1)
(अ) पुत्रस्य दैन्यं दृष्ट्वा
(स) कृषीबलस्य अत्याचारं दृष्ट्वा
(स) जगतः पीडां दृष्ट्वा
(दा) स्वविवशतां दृष्ट्वा
उत्तर :
(अ) पुत्रस्य दैन्यं दृष्ट्वा

RBSE Solutions

प्रश्न 2.
(क) समुचित विभक्ति प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत

(i) सः ……………………………………….. सह ग्रामं गच्छति। (पितृ शब्द) (1)
(ii) मोहनः ……………………………………….. काणः। (नेत्र शब्द)। (1)
उत्तर :
(i) पित्रेण,
(ii) नेत्रेण।

(ख) कोष्ठके शब्दस्य समुचित रूप प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत
……………………………………….. मोदकं रोचते। (अस्मद्) (1)
……………………………………….. कालिदासः श्रेष्ठ। (कवि) (1)
उत्तर :
(iii) महयं,
(iv) कविषु।

(ग) कोष्ठके प्रदत्त प्रकृति प्रत्ययाभ्यां पदं निर्माय वाक्य पूरयत
(v) ग्राम ……………………………………… ईश्वरं स्मरति। (ग्रम शत) (1)
(vi) बालानां ………………………………… कः न जानाति। (चपल+त्वम्) (1)
उत्तर :
(v) ग्रामम्,
(vi) चपलत्वम्।

RBSE Solutions

प्रश्न 3.
अधोलिखितं अपठित गद्यांशं पठित्वा एतदाधारित प्रश्नानां यथानिर्देशं उत्तराणि लिखत- (1 x 10 = 10)

अद्य औद्योगिक विकासात् नगराणां च जायते पर्यावरणं प्रदूषितम्। अतः अद्य नागरिकाणां कर्त्तव्यमस्ति यद् वयं पर्यावरण संरक्षणार्थं प्रयत्नं कुर्म: तत्कृते वयं स्वच्छतां च धारयामः। महात्मागांधि महोदयस्यापि स्वच्छतोपरि विशेषः आग्रहे आसीत्। साम्प्रतमपि सर्वकारेण ‘स्वच्छभारताभियानम्’ प्रचालितम्। तस्योद्देश्यमपि पर्यावरणस्य संरक्षण अस्ति। एवमेव नदीतडागवापीनां जलस्य स्वच्छतायाः प्रेरणा वयं ‘नमामि गंगे’ इति अभियानेन ग्रहीतुं शक्नुमः।

(i) अस्य गद्यांशस्य उपयुक्तं शीर्षक लिखतु।
(ii) पर्यावरण प्रदूषणं कस्माद् जायते?
(iii) सर्वकारेण किम् अभियानम् प्रचालितम्?
(iv) स्वच्छतायाः प्रेरणा केन ग्रहीतुं शक्यते?
(v) ‘वयं पर्यावरण संरक्षणार्थं प्रयत्नं कुर्मः, अत्र ‘कुर्मः’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदम् लिखतु।
(vi) ‘स्वच्छ भारतम्’ इत्यनयोः पदयोः विशेषणपदम् लिखतु।
(vii) ‘तस्योद्देश्यमपि’ अत्र ‘तस्य’ इति सर्वनामपदं कस्य स्थाने प्रयुक्तम्?
(क) नमामि गंगे
(ख) स्वच्छभारताभियानम्
(ग) शौचालय निर्माणम्
(घ) अवकरनिस्तारणम्
(viii) ‘अधुना’ इति पदस्य पर्यायवाचिपदं गद्यांशे किम् अस्ति?
(ix) वापी इति पदस्य हिन्दी अर्थ: क?
(x) ‘धारयामः’ इति पदे लकार-पुरुष-वचनं लिखत।
उत्तर :
(i) पर्यावरण संरक्षणम्।
(ii) औद्योगिक विकासात् नगराणां च विकासात् पर्यावरण प्रदूषणं जायते।
(iii) सर्वकारेण स्वच्छ भारताभियानम् अभियान सञ्चालितम्।
(iv) नमामि गङ्गे इति अभियानात्।
(v) वयं।
(vi) स्वच्छ।
(vii) (ख) स्वच्छभारताभियानम्।
(vii) अद्य।
(ix) बावड़ी।
(x) लृटलकार, उत्तमपुरुष, बहुवचन।

RBSE Solutions

(xi-xii) अधोलिखित प्रश्नानां उत्तराणि संस्कृतमाध्यमेन लिखत

1. कविः कुत्र संचरणं कर्तुम् इच्छति? (1)
अथवा
कियता बलेन व्यायामः कर्त्तव्यः?
उत्तर :
कविः ग्रामान्ते एकान्ते कान्तारे सञ्चरणं कर्तुम् इच्छति।
अथवा
अर्धबलेन व्यायामः कर्त्तव्यः।

2. ‘सौहार्द प्रकृतेः शोभा’ अस्मिन् नाटके कति पात्राणि सन्ति? (1)
अथवा
निर्धनः जनः कथं वित्तम् उपार्जितवान् ?
उत्तर :
अस्मिन् नाटके द्वादश पात्राणि सन्ति।
अथवा
निर्धनः जनः भूरि परिश्रम्य वित्तम् उपार्जितवान्।

खण्ड – ब

लघूत्तरात्मक प्रश्नाः

प्रश्न 4.
अधोलिखितपदयोः संधिविच्छेदं कृत्वा सन्धेः नामापि लिखत : (1 + 1 = 2)
प्रकृतिरेव, षडाननः
उत्तर :
प्रकृतिः + एव = प्रकृतिरेव (सत्व, विसर्ग सन्धि)।
षट् + आननः = षडाननः (जश्त्व, हल् सन्धि)।

प्रश्न 5.
अधोलिखितपदयोः सन्धिं कृत्वा सन्धेः नामापि लिखत : (1 + 1 = 2)
रामः + च, सद् + कारः
उत्तर :
रामश्च (सत्व, विसर्ग सन्धि)।
सत्कार (चव हल् सन्धि)।

RBSE Solutions

प्रश्न 6.
अधोलिखित रेखाङ्कित पदयोः समस्तपदानां विग्रहं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत : (1 + 1 = 2)
(क) रमेशः प्रतिवारं प्रयासं करोति।
(ख) कृष्णकाकः कोटरे वसति स्म।
उत्तर :
(क) वारं वारं प्रति (अव्ययीभाव समास)।
(ख) कृष्णश्चासौ काकः (कर्मधारय समास)।

प्रश्न 7.
अधोलिखित रेखाङ्कित पदयोः विग्रहपदानां समासं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत : (1 + 1 = 2)
(क) राजेशः शिवं च केशवं च नमति।
(ख) सरोवरे नीलानि कमलानि शोभन्ते।
उत्तर :
(क) शिवकेशवौ (द्वन्द्व समास)।
(ख) नीलकमलानि (कर्मधारय समास)।

प्रश्न 8.
अधोलिखितपदयोः उपसर्ग शब्दं च पृथक् कृत्वा लिखत : (1 + 1 = 2)
(क) अवगुणः
(ख) दुर्भाग्यम्।
उत्तर :
(क) उपसर्ग-अप, मूलशब्दः-गुणः।
(ख) उपसर्ग-दुर्, मूलशब्दः- भाग्यम्।

RBSE Solutions

प्रश्न 9.
मञ्जूषायां प्रदत्तैः अव्ययपदैः रिक्तस्थानानि पूरयित्वा लिखत : (1 + 1 = 2)
(क) …………समयस्य सदुपयोगः करणीयः। (अपि, सदा, यथा)
(ख) भूकम्पित-समये …………. गमनमेव उचितं भवति। (अधः उपरि, बहिः)
उत्तर :
(क) सदा।
(ख) बहिः।

प्रश्न 10.
अधोलिखितौ संख्यावाचिशब्दौ संस्कृते लिखत 140, 2021 : (1 + 1 = 2)
उत्तर :
140-चत्वारिंशदधिकशतम्
2021-एकविंशत्यधिकद्विसहस्रम्

प्रश्न 11.
अधोलिखितवाक्ययोः रेखाङ्कितपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत : (1 + 1 = 2)
(क) चौरस्यपादध्वनिना अतिथिः प्रबुद्धः।
(ख) उद्याने पक्षिणां कलरवं चेतः प्रसादयति।
उत्तर :
(क) कस्य पादध्वनिना अतिथिः प्रबुद्धः?
(ख) उद्याने केषां कलरवं चेतः प्रसादयति?

प्रश्न 12.
अधोलिखितश्लोकस्य अन्वयं कुरुत विचित्रे खलु संसारे नास्ति किंचिन्निरर्थकम् (2)
अश्वश्चेद् धावने वीरः भारस्य वहने खरः।
उत्तर :
(अस्मिन्) विचित्रे संसारे खलु किञ्चित् निरर्थकं न। अश्वः चेत् धावने वीरः (तर्हि) भारस्य वहने खरः (वीरः) अस्ति।

प्रश्न 13.
अधोलिखितवाक्ययोः शुद्धं कृत्वा लिखत : (1 + 1 = 2)
(क) अलविवादम्।
(ख) ग्रामस्य परितः जलम् अस्ति।
उत्तर :
(क) अलं विवादेन।
(ख) ग्रामम् परितः जलम् अस्ति।

RBSE Solutions

प्रश्न 14.
स्वपाठ्यपुस्तकात् श्लोकद्वयं संस्कृतभाषायाम् लिखत। (2)
उत्तर :

  • सम्पत्तौ च विपत्तौ च महतामेकरूपता।
    उदये सविता रक्तौ रक्तश्चास्तमये तथा।।
  • हृदिस्थानास्थितो वायुर्यदा वक्त्रं प्रपद्यते।
    व्यायाम कुर्वतो जन्तोस्तबलार्धस्य लक्षणम्।।

प्रश्न 15.
विचित्र साक्षी इति कथायाः सारं हिन्दी भाषायां लिखत। (1 + 1 = 2)
उत्तर :
किसी धनहीन मनुष्य ने पर्याप्त मेहनत करके कुछ धन अर्जित किया। इससे वह अपने बेटे को महाविद्यालय में प्रवेश दिलाने के योग्य हो गया। एक दिन वह पिता पुत्र की अस्वस्थता के बारे में सुनकर उद्विग्न हो गया। बेटे को देखने के लिये उसने बस की सवारी छोड़कर पैदल ही चल दिया। रात होने पर समीप के गाँव में किसी दयालु गृहस्थ के यहाँ उसने आश्रय लिया। उसी रात उस घर में चोर घुस गया। उस घर में रखी हुई पेटी को लेकर भाग बोर्ड नमूना प्रश्न पत्र 2022 (हल सहित) गया। आगन्तुक ने चोर को पकड़ लिया परन्तु वह चोर ही चिल्लाने लगा- “यह चोर है यह चोर है।”

इस प्रकार चोर जो कि वहाँ का चौकीदार था, उसने उस आगन्तुक को चोर है, ऐसा प्रचार करके आगन्तुक को ही जेल में डाल दिया। आगामी दिन वह रक्षापुरुष उस (अतिथि) को न्यायालय ले गया। न्यायाधिकारी बंकिम चन्द्र ने अलग-अलग दोनों का स्पष्टीकरण सुना। न्यायाधीश ने दो कोस दूर पड़े शव को लाने के लिए दोनों को भेज दिया। अभियोगी वजन के कष्ट से चिल्ला उठा। उसकी चीख को सुनकर प्रसन्न हुआ चौकीदार उससे बोला “अरे दुष्ट!

उस दिन मुझे तुमने चोरी की पेटी को ले जाने से रोका था, अब भोग अपने कर्म का फल। इस चोरी के मुकदमे में तुम तीन साल तक कारावास का दण्ड प्राप्त करोगे। जैसे-तैसे दोनों ने लाश को लाकर एक चबूतरे पर रख दिया। न्यायाधीश ने पुनः उन दोनों को घटना के विषय में कहने की आज्ञा दी। जब रक्षापुरुष अपना बयान कर रहा था तभी एक अनोखी घटना घटी, उस लाश ने (जो कि जीवित था) चादर को हटाकर न्यायाधीश महोदय को प्रणाम करके रास्ते का सारा वृत्तांत सुना दिया। न्यायाधीश ने रक्षापुरुष (चौकीदार) को अपराधी मानकर जेल में डालने की आज्ञा दी तथा उस व्यक्ति (अतिथि) को सम्मान सहित मुक्त कर दिया।

RBSE Solutions

प्रश्न 16.
पाठ्यपुस्तकात् पद्यांशस्य संस्कृत भावार्थ लेखनम्-(द्वयो एकस्य) (2)
शरीरायासजननं कर्म व्यायामसंज्ञितम्।
तत्कृत्वा तु सुखं देहं विमृद्नीयात् समन्ततः।।
अथवा न चैनं सहसाक्रम्य जरा समधिरोहति।
स्थिरीभवति मांसं च व्यायामाभिरतस्य च।।
उत्तर :
भावार्थ-वपुसः उद्यमेन या श्रान्ति भवति तत् कर्म व्यायाम इति नाम्ना ज्ञायते। तत्कर्म व्यायामं वा विधाय तु मानवस्य शरीरं सुखी भवति। व्यायामं कृत्वा सर्वतः शरीरस्य अभ्यजनं कुर्यात्।
अथवा
भावार्थ-च इमं व्यायामिनं अकस्मादेव वार्धक्यमपि आरूढ़ न भवति। परिश्रमे संलग्नस्य पिशितमपि शान्तं जायते।

खण्ड-स

प्रश्न 17.
अधोलिखितस्य गद्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दी भाषायाम् अनुवादं करोतु – (3)

अस्ति देउलाख्यो ग्रामः। तत्र राजसिंहः नाम राजपुत्रः वसति स्म। एकादा केनापि आवश्यककार्येण तस्य भार्या बुद्धिमती पुत्रद्वयोपेता पितुर्गृहं प्रति चलिता। मार्गे गहनकानने सा एक व्याघ्रं ददर्श। सा व्याघ्रमागच्छन्तं दृष्ट्वा धाष्ात् पुत्रौ चपेटया प्रहृत्य जगाद-“कथमेकैकशो व्याघ्रभक्षणाय कलहं कुरुथः? अयमेकस्तावद्विभज्य भुज्यताम्। पश्चाद् अन्यो द्वितीयः कश्चिल्लक्ष्यते।”
अथवा
‘बहुन्यापत्यानि मे सन्तीति सत्यम्। तथाप्यहमेतस्मिन् पुत्रे विशिष्य आत्मवेदनामनुभवामि। यतो हि अयमन्येभ्यो दुर्बलः। सर्वेष्वपत्येषु जननी तुल्यवत्सला एव। तथापि दुर्बले सुते मातुः अभ्यधिका कृपा सहजैव’ इति। सुरभिवचनं श्रुत्वा भृशं विस्मितस्याखण्डलस्यापि हृदयमद्रवत्। स च तामेवमसान्त्वयत् “गच्छ वत्से! सर्वं भद्रं जायते।”
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह गद्यांश ‘शेमुषी’ पाठ्यपुस्तक के ‘बुद्धिर्बलवती सदा’ पाठ से उद्धृत है। यह पाठ शुकसप्तति कथा ग्रन्थ से संकलित है। गद्यांश में लेखक नायिका बुद्धिमती के परिचय के साथ उसके चातुर्य और साहस का वर्णन करता है।

हिन्दी-अनुवाद-देउल नाम का (एक) गाँव है। उस गाँव में राजसिंह नाम का राजपूत (राजकुमार) निवास करता था। एक दिन किसी आवश्यक कार्य से उसकी बुद्धिमती पत्नी दो पुत्रों सहित पीहर की ओर चल पड़ी। राह में सघन वन में उसने एक बाघ को देखा। उसने आते हुए बाघ को देखकर ढीठता के साथ दोनों पुत्रों को थप्पड़ मारकर कहा- “किसलिए एक-एक बाघ खाने के लिए विवाद करते हो (लड़ाई करते हो)। यह तो एक ही है, तो बाँटकर खा लो, इसके बाद कोई और दिखाई पड़े।”

RBSE Solutions

अथवा

सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह गद्यांश हमारी पाठ्यपुस्तक ‘शेमुषी’ के ‘जननी तुल्यवत्सला’ पाठ से लिया गया है। मूलतः यह पाठ महर्षि वेदव्यास-कृत् महाभारत के वनपर्व से सङ्कलित है। इस गद्यांश में इन्द्र सुरभि के तुल्य वात्सल्य भाव को जानकर उसे सान्त्वना प्रदान करता है।

हिन्दी अनुवाद-यह सच है कि मेरे बहुत-सी सन्तान हैं, फिर भी मैं इस बेटे पर विशेष रूप से आत्मवेदना का अनुभव कर रही हूँ। क्योंकि यह औरों से कमजोर है, सभी सन्तानों पर माता का समान वात्सल्य होता है। फिर भी कमजोर बेटे पर अधिक महरबानी स्वाभाविक होती है। सुरभि के वचन सुनकर अत्यधिक आश्चर्यचकित इन्द्र का भी हृदय द्रवित हो गया (पिघल गया) और उसने उसे इस प्रकार सान्त्वना प्रदान की- “जाओ बेटी! सब का कल्याण हो।”

प्रश्न 18.
अधोलिखितस्य पद्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दी भाषायाम् अनुवादं लिखत : (3)

सेवितव्यो महावृक्षः फलच्छायासमन्वितः।
यदि दैवात् फलं नास्ति छाया केन निवार्यते।।
अथवा
कज्जलमलिनं धूमं मुञ्चति शतशकटीयानम्।
वाष्प्यानमाला संधावति वितरन्ती ध्वानम्।।
यानानां पङ्क्तयो ह्यनन्ताः कठिनं संसरणम्। शुचि….।।
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह श्लोक हमारी शेमुषी पाठ्यपुस्तक के ‘सुभाषितानि’ पाठ से लिया गया है। यह श्लोक भर्तृहरि के नीति शतक से सङ्कलित है। इस श्लोक में कवि महावृक्ष के बहाने से कहता है कि मनुष्य को महापुरुष की सेवा करनी चाहिए क्योंकि वह हित ही करता है।

हिन्दी अनुवाद-फलों और छाया से युक्त विशाल पेड़ का ही आश्रय लेना चाहिए। भाग्य से यदि फल (परिणाम) न मिले तो छाया को कौन रोक सकता है अर्थात् छाया तो मिलती ही है।

RBSE Solutions

अथवा

सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह गीतांश हमारी ‘शेमुषी’ पाठ्यपुस्तक के ‘शुचि पर्यावरणम्’ पाठ से लिया गया है। यह पाठ प्रो. हरिदत्त शर्मा रचित ‘लसल्लतिका’ गीति-संग्रह से संकलित है।

हिन्दी-अनुवाद-सैकड़ों मोटरगाड़ियाँ काजल-सा मलिन धुआँ अर्थात् काला-काला धुआँ छोड़ती हैं। शोर करती हुई रेलगाड़ियों की पंक्ति निरन्तर दौड़ रही है। वाहनों की पंक्तियाँ असीमित (अन्त न होने वाली) हैं, इसलिए (रास्ते में) चलना भी दूभर हो गया है। अतः शुद्ध पर्यावरण की शरण में चलना चाहिए।

प्रश्न 19.
अधोलिखित नाट्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दी भाषायाम् अनुवाद लिखत : (3)
लव:-ननु भगवान् वाल्मीकिः।
रामः-केन सम्बन्धेन?
लव: – उपनयनोपदेशेन।
रामः-अहमत्रभवतोः जनकं नामतो वेदितुमिच्छामि।
लवः-न हि जानाम्यस्य नामधेयम्। न कश्चिदस्मिन् तपोवने तस्य नाम व्यवहरति।
रामः-अहो महात्म्यम्।
कुश:-जानाम्यहं तस्य नामधेयम्।
रामः-कथ्यताम्।
अथवा
सिंहः – (क्रोधेन गर्जन्) भोः! अहं वनराजः किं भयं न जायते? किमर्थं मामेवं तुदन्ति सर्वे मिलित्वा?
एकः वानरः-यतः त्वं वनराजः भवितुं तु सर्वथाऽयोग्यः। राजा तु रक्षकः भवति परं भवान् तु भक्षकः। अपि च स्वरक्षायामपि समर्थः नासि तर्हि कथमस्मान् रक्षिष्यसि?
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह नाट्यांश हमारी ‘शेमुषी’ पाठ्यपुस्तक के ‘शिशुलालनम्’ पाठ से लिया गया है। मूलतः यह पाठ दिङ्नाग कृत ‘कुन्दमाला’ नाटक से संकलित है। इस नाट्यांश में श्रीराम कुश और लव से उनके गुरु का नाम, सम्बंध और पिता का नाम पूछना चाहते हैं।

हिन्दी-अनुवाद लव-निश्चय ही प्रचेतापुत्र वाल्मीकि। राम-किस सम्बन्ध से ? लव-उपनयन संस्कार की दीक्षा देने के कारण (सम्बन्ध से)। राम-आप दोनों के पिताजी को नाम से जानना चाहता हूँ। लव-इनका नाम (मैं) नहीं जानता। इस तपोवन में कोई उनके नाम का प्रयोग नहीं करता है। राम-अरे! आश्रम की (कितनी) महानता है। कुश-मैं उनका नाम जानता हूँ। राम-कहिए।

अथवा

सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह गद्यांश हमारी पाठ्यपुस्तक ‘शेमुषी’ के ‘सौहार्दै प्रकृतेः शोभा’ पाठ से लिया गया है। इस गद्यांश में बन्दर सिंह की उपेक्षा करते हुए स्वयं को वनराज के पद के योग्य प्रतिपादित करते हैं।

हिन्दी अनुवाद सिंह-(क्रोध से दहाड़ता हुआ) अरे! मैं वन का राजा हूँ, तुम्हें डर नहीं लगता। तुम किसलिए मुझे इस प्रकार सब मिलकर परेशान कर रहे हो? एक वानर-क्योंकि तुम वनराज होने के पूर्णतः अयोग्य हो। राजा तो रक्षक होता है परन्तु आप तो भक्षक हैं और तो और अपनी रक्षा करने में भी समर्थ नहीं हो तो हमारी रक्षा कैसे करेंगे?

RBSE Solutions

प्रश्न 20.
क्रमरहितानां षडवाक्यानां क्रमपूर्वकं संयोजनं कुरुत (3)
1. एकः बुभुक्षितः शृगालः भोजनार्थ वने इतस्ततः भ्रमति स्म।
2. लतायाः बहूनि पक्वानि द्राक्षाफलानि आसन्।
3. परं तथापि द्राक्षाफलानि न प्राप्नोत्।
4. एकस्मिन् स्थाने सः द्राक्षालतां पश्यति।
5. एतानि द्राक्षाफलानि अम्लानि इति उक्त्वा कुपितः शृगालः ततः गतः।
6. तानि खादितुं सः नैकवारं प्रयासम् अकरोत्।
अथवा
अधोलिखित पञ्चशब्देषु केचन त्रयाणां शब्दानां संस्कृते वाक्यः निर्माणं कुरुत सूर्यः, पिकः, मूर्खः, वायसः, निमित्तम्
उत्तर :
1. एकः बुभुक्षितः शृगालः भोजनार्थं वने इतस्ततः भ्रमति स्म।
2. एकस्मिन् स्थाने सः द्राक्षालतां पश्यति।
3. लतायाः बहूनि पक्वानि द्राक्षाफलानि आसन्।
4. तानि खादितुं सः नैकवारं प्रयासम् अकरोत्।
5. परं तथापि द्राक्षाफलानि न प्राप्नोत्।
6. एतानि द्राक्षाफलानि अम्लानि इति उक्त्वा कुपितः शृगालः ततः गतः।

अथवा

सूर्यः – सूर्यः प्रात:काले उदये रक्तवर्णः भवति।
पिक: – मयूरः पिकः इति नाम्नाऽपि ज्ञायते।
मूर्खः – स: मूर्खः पुरुषः आसीत्।
वायसः – कस्मिंश्चिद् वने कोऽपि काकः निवसति स्म।
निमित्तम् – मूर्खाः किमपि निमित्तं विधाय कलहं कुर्वन्ति।

RBSE Solutions

खण्ड – द

प्रश्न 21.
भवान् राजकीय-आदर्श-उच्च-माध्यमिक विद्यालय-कंचनपुरस्य दशम्याः कक्षायाः छात्रः राकेशः अस्ति। भवतः पिता अतीवः निर्धनः अस्ति। स्वस्य प्रधानाचार्याय शुल्कमुक्त्यर्थम् एकं प्रार्थनापत्रं लिखतु। (4)
अथवा
भवान् गोविन्दः। स्वकीयं मित्रं राजेन्द्र प्रति स्वविद्यालयस्य वार्षिकोत्सव विषये अधोलिखितपत्रं मंजूषापदसहायतया पूरयित्वा लिखतु।

परिवारे, वार्षिकोत्सवस्य, पत्रोत्तरं, स्वकरकमलेन, कुशलताम्, विविधाः, स्वीकृतवान्, पुरस्कारम्

शैलपुरतः
दिनांक: 17-12-2020
प्रियमित्रं राजेन्द्र।
नमस्ते।
अत्र अहं कुशलं, भवतः …………………………………. कामये। फरवरी मासे पंचमे दिनांके मम विद्यालये ………………………………….  आयोजनम् अभवत्। अस्मिन् दिवसे ………………………………….  प्रतियोगिताः अभवन्। अहमपि धावनप्रतियोगितायां, वादविवादप्रतियोगितायां च भाग ………………………………….। पुरस्कारवितरणसमारोहे अस्माकं क्षेत्रस्य विधायकंमहोदयः ………………………………….  पुरस्कारवितरणं कृतवान्। अहमपि ………………………………….  प्राप्तवान्।

अस्तु ………………………………….  सर्वेभ्यः यथायोग्यं नमस्काराः ………………………………….  शीघ्रमेव प्रेषणीयम्।

भवतः मित्रम्
गोविन्दः
उत्तर :
शुल्कमुक्त्यर्थं प्रार्थना-पत्रम्
सेवायाम्,
श्रीमन्तः प्रधानाचार्यमहोदयाः
राजकीय आदर्श उच्च माध्यमिक विद्यालयः
कंचनपुरम्।

विषयः-शिक्षणशुल्कमुक्तये प्रार्थनापत्रम्।

महोदयाः,
सविनयं प्रार्थये यदहं श्रीमतां विद्यालये दशमकक्षायाः छात्रोऽस्मि। मम पितुः आर्थिकस्थितिः शोचनीयाऽस्ति। मम पिता अतीवः निर्धनः अस्ति। प्रतिदिवसं केवलं पञ्चाशद् रूप्यकाणाम् अर्जनमेव भवति। तेन परिवारस्य पालन-पोषणञ्च बतं न शक्नोति। अतः अहं विद्यालयस्य शिक्षणशल्क प्रदातम असमर्थोऽस्मि। गतवर्षे मम शिक्षणशुल्क-मुक्तिः स्वीकृता आसीत्। नवम-कक्षायाः परीक्षायाम् अहं प्रथमश्रेण्याम् उत्तीर्णोऽभवम्।

अतः पुनः निवेदनमस्ति यत् भवन्तः अध्ययने मम रुचिम् अवलोक्य मह्यं शिक्षणशुल्कात् मुक्ति प्रदाय अनुग्रहीष्यन्ति।

दिनांक : 11-8-20….

भवदाज्ञाकारी शिष्यः
राकेशः कक्षा 10 (स)

RBSE Solutions

अथवा

शैलपुरतः
दिनांक: 17-12-2020

प्रियमित्रं राजेन्द्र!
नमस्ते।

अत्र अहं कुशलं, भवतः कुशलताम् कामये। फरवरी मासे पंचमे दिनांके मम विद्यालये वार्षिकोत्सवस्य आयोजनम् अभवत्। अस्मिन् दिवसे विविधा प्रतियोगिताः अभवन्। अहमपि धावनप्रतियोगितायां, वादविवादप्रतियोगितायां च भाग स्वीकृतवान्। पुरस्कारवितरणसमारोहे अस्माकं क्षेत्रस्य विधायकमहोदयः स्वकरकमलेन पुरस्कारवितरणं कृतवान्। अहमपि पुरस्कारम् प्राप्तवान्।

अस्तु परिवारे सर्वेभ्यः यथायोग्यं नमस्काराः पत्रोत्तरं शीघ्रमेव प्रेषणीयम्।

भवतः मित्रम्
गोविन्दः

प्रश्न 22.
मंजूषायाः उपयुक्तपदानि गृहीत्वा गुरुशिष्ययोः मध्ये क्रीडायाः विषये संवादं पूरयत। (4)
अध्ययनम्, क्रीडने, बहुलाभम्, आवश्यकता, करोषि, अधुना, क्रीडायै, क्रीडांगणे

अध्यापकः – प्रवीण! त्वम् अत्र किं ………………………………….?
प्रवीणः – हे गुरो! अहम् …………………………………. किमपि न करोमि।
अध्यापकः – तर्हि गच्छ। तव मित्राणि तत्र …………………………………. क्रीडन्ति, तैः सह क्रीड।
प्रवीणः – मम …………………………………. रुचिः नास्ति। अतः अहं न क्रीडामि।
अध्यापकः – स्वस्थशरीरस्य स्वस्थमनसः च कृते क्रीडायाः अस्माकं जीवने महती …………………………………. भवति।
प्रवीणः – यदि अहं क्रीडायां ध्यानं दास्यामि तर्हि मम …………………………………. बाधितं भविष्यति।
अध्यापकः – एतद् समीचीनं नास्ति। क्रीडायै स्वल्पसमयम् एव प्रयच्छ अल्पसमयः अपि शरीराय …………………………………. प्रदास्यति।
प्रवीणः – बाढम् श्रीमान्! अतः आरभ्य अहं किंचित् समयं …………………………………. अपि दास्यामि।

अथवा

चित्रं दृष्ट्वा मंजूषायां प्रदत्त शब्दानां सहायतया संस्कृतेन षडवाक्यानि निर्माय लिखत :
मञ्जूषा – ग्रामस्य मध्ये, विंशतिः, कक्षाः, षोडश अध्यापकाः, उद्यानम्, क्रीडाङ्गणम् मध्यान्तरे, क्रीडन्ति, अतीवसुन्दरः।
RBSE 10th Sanskrit Board Model Paper 2022 with Answers 1
उत्तर :
अध्यापकः – प्रवीण! त्वम् अत्र किं करोसि?
प्रवीणः – हे गुरो! अहम् अधुना किमपि न करोमि।
अध्यापकः – तर्हि गच्छ। तव मित्राणि तत्र क्रीडांगणे क्रीडन्ति, तैः सह क्रीड।
प्रवीणः – मम क्रीडने रुचिः नास्ति। अतः अहं न क्रीडामि।
अध्यापकः – स्वस्थशरीरस्य स्वस्थमनसः च कृते क्रीडायाः अस्माकं जीवने महती आवश्यकता भवति।
प्रवीणः – यदि अहं क्रीडायां ध्यानं दास्यामि तर्हि मम अध्ययनम् बाधितं भविष्यति।
अध्यापकः – एतद् समीचीनं नास्ति। क्रीडायै स्वल्पसमयम् एव प्रयच्छ अल्पसमयः अपि शरीराय बहुलाभम् प्रदास्यति।
प्रवीणः – बाढम् श्रीमान् ! अतः आरभ्य अहं किंचित् समयं क्रीडायै अपि दास्यामि।

RBSE Solutions

अथवा

1. अयम् विद्यालयः ग्रामस्य मध्ये स्थितः अस्ति।
2. विद्यालये विंशति कक्षाः सन्ति। 3. अस्मिन् विद्यालये षोडश अध्यापकाः सन्ति।
4. मम विद्यालस्य एकम् क्रीडाङ्गणम् अपि अस्ति।
5. बालका: मध्यान्तरे क्रीडन्ति।
6. मम विद्यालयः अतीव सुन्दरः अस्ति।

प्रश्न 23.
अधोलिखितेषु वाक्येषु केषांचन चतुर्णां वाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवादं करोतु
1. माता पुत्र को उपदेश देती है।
2. गंगा हिमालय से निकलती है।
3. जननी और जन्मभूमि स्वर्ग से भी महान है।
4. कृष्ण के चारों ओर बालक हैं।
5. विद्या विनम्रता देती है।
6. राधा भोजन पकाती है।
उत्तर :
1. माता पुत्रम् उपदिशति।
2. गंगा हिमालयात् प्रवहति।
3. जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी।
4. कृष्णम् परितः बालकाः सन्ति।
5. विद्या विनयम् ददाति।
6. राधा भोजनं पचति।

Share this:

  • Click to share on WhatsApp (Opens in new window)
  • Click to share on Twitter (Opens in new window)
  • Click to share on Facebook (Opens in new window)

Related

Filed Under: Model Papers

Reader Interactions

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Primary Sidebar

Recent Posts

  • RBSE Solutions for Class 6 Maths Chapter 6 Decimal Numbers Additional Questions
  • RBSE Solutions for Class 11 Psychology in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 11 Geography in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 Hindi
  • RBSE Solutions for Class 3 English Let’s Learn English
  • RBSE Solutions for Class 3 EVS पर्यावरण अध्ययन अपना परिवेश in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 Maths in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 4 Hindi
  • RBSE Solutions for Class 4 English Let’s Learn English
  • RBSE Solutions for Class 4 EVS पर्यावरण अध्ययन अपना परिवेश in Hindi Medium & English Medium

Footer

RBSE Solutions for Class 12
RBSE Solutions for Class 11
RBSE Solutions for Class 10
RBSE Solutions for Class 9
RBSE Solutions for Class 8
RBSE Solutions for Class 7
RBSE Solutions for Class 6
RBSE Solutions for Class 5
RBSE Solutions for Class 12 Maths
RBSE Solutions for Class 11 Maths
RBSE Solutions for Class 10 Maths
RBSE Solutions for Class 9 Maths
RBSE Solutions for Class 8 Maths
RBSE Solutions for Class 7 Maths
RBSE Solutions for Class 6 Maths
RBSE Solutions for Class 5 Maths
RBSE Class 11 Political Science Notes
RBSE Class 11 Geography Notes
RBSE Class 11 History Notes

Copyright © 2023 RBSE Solutions

 

Loading Comments...