RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 2 with Answers

Students must start practicing the questions from RBSE 10th Sanskrit Model Papers Set 2 with Answers provided here.

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 2 with Answers

समय : 2 घण्टा 45 मिनट
पूर्णाक : 80

परीक्षार्थिभ्यः सामान्यनिर्देशाः

• परीक्षार्थिभ्यः सर्वप्रथमं स्वप्रश्नपत्रोपरि नामाङ्क: अनिवार्यतः लेख्यः।
• सर्वे प्रश्नाः अनिवार्याः।
• प्रत्येकस्य प्रश्नस्योत्तरं उत्तरपुस्तिकायामेव देयम्।
• प्रत्येकस्य प्रश्नभागस्य उत्तरं क्रमानुसारमेकत्रैव लेखितव्यम्।
• प्रश्नानां अंकभाराणि निम्नानुसाराणि सन्ति: –

खण्ड	प्रश्नों की संख्या	अंक प्रत्येक	कुल अंक भार
खण्ड-अ	1(i से xii) 2 (i से vi) 3 (i से xii) = 30	1	30
खण्ड-ब	4 से 16 = 13	2	26
खण्ड-स	17 से 20 = 4	3	12
खण्ड-द	21 से 23 = 3	4	12

खण्ड – अ

प्रश्न 1.
अधोलिखित प्रश्नानां उचित विकल्पं चिनुत

(i) भामिनी कया मुक्ता
(अ) जम्बुकम्
(ब) निजबुद्धया
(स) व्याघ्रमारीतः
(द) बुद्धिमती।
उत्तर :
(ब) निजबुद्धया

(ii) न्यायाधीशः कस्मै कारागार दण्डम् आदिष्टवान्
(अ) आरक्षिणे
(ब) चौरे
(स) अतिथे
(द) नागरिके
उत्तर :
(अ) आरक्षिणे

(iii) चौरः काम् आदाय पलायितः
(अ) धेनुम्
(ब) शवं
(स) मञ्जूषाम्
(द) काष्ठपटले
उत्तर :
(स) मञ्जूषाम्

(iv) कः आत्मानं बलशाली, विशालकायः पराक्रमी च कथयति
(अ) काकः
(ब) वानरैः
(स) गजः
(द) पिकः
उत्तर :
(स) गजः

(v) कयोः एक शरीरेण दुर्बलः आसीत्
(अ) धेनु
(ब) कृषक:
(स) बलीवर्दयो
(द) कामधेनु
उत्तर :
(स) बलीवर्दयो

(vi) केन सम्बन्धेन वाल्मीकिः लवकुशयोः गुरु:
(अ) आश्रमेन
(ब) परिवारेन
(स) शिक्षायाम्
(द) उपनयनोपदेशेन
उत्तर :
(द) उपनयनोपदेशेन

(vii) सदा कः पथ्य –
(अ) व्यायामः
(ब) व्याधयः
(स) व्यायामात्
(द) व्यायामाभिरतस्य
उत्तर :
(अ) व्यायामः

(viii) केषां सम्पत्तौ च विपत्तौ च एकरूपता
(अ) धनिकः
(ब) श्रेष्ठी
(स) जनः
(द) महताम्
उत्तर :
(द) महताम्

(ix) सिंहस्य बलं कः जानाति
(अ) करी
(ब) मृगः
(स) धेनु
(द) वायस
उत्तर :
(अ) करी

(x) कुत्सित वस्तु मिश्रितं किमस्ति
(अ) जलम्
(ब) भक्ष्यम्
(स) फसलम्
(द) अभक्ष्यम्
उत्तर :
(ब) भक्ष्यम्

(xi) ‘दृष्टा’ शब्दस्यार्थमस्ति
(अ) पश्य
(ब) वीक्षम्
(स) अपश्यम्
(द) दृश्य
उत्तर :
(स) अपश्यम्

(xii) वृषभं पतितमवलोक्य का रोदिति स्म
(अ) कृषिका
(ब) सुरभिः
(स) वासवः
(द) बलीवर्दः
उत्तर :
(ब) सुरभिः

प्रश्न 2.
(क) समुचित विभक्ति प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत

(i) …………………………………… मोदकं रोचते। (बालक)
(ii) रामः …………………………………… शतं धारयति। (श्याम)
उत्तर :
बालकाय,
श्यामाय।

(ख) कोष्ठके शब्दस्य समुचित रूप प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत
(iii) …………………………………… कुले आत्मस्तवं कर्तुमनुचितम्। (अस्मद्)
(iv) मुनिः …………………………………… लोकं जयति। (सत्य)
उत्तर :
अस्माकं,
सत्येन।

(ग) कोष्ठके प्रदत्त प्रकृति प्रत्ययाभां पदं निर्माय वाक्य पूरयत
(v) बालकोऽयं …………………………………… अस्ति। (गुण + मतुप्)
(vi) …………………………………… न भवेत्। (लोभ + इनि)
उत्तर :
गुणवान्,
लोभी।

प्रश्न 3.
अधोलिखितं अपठित गद्यांशं पठित्वा एतदाधारित प्रश्नानाम् यथानिर्देशं उत्तर : लिखत् – (1 x 10 = 10)

अस्माकं देशस्य उत्तरस्यां दिशि पर्वतराजः हिमालयः अस्ति। अस्य पर्वतस्य श्रृंखला विस्तृता वर्तते। सः ‘पर्वतराज’ इति कथ्यते। संसारस्य उच्चतमः पर्वतः अस्ति। अयं सर्वदा हिमाच्छादितः भवति। सः भारतदेशस्य मुकुटमिव रक्षकः च अस्ति। अनेकाः नद्यः इतः एव नि:सरन्ति। नदीषु पवित्रतमा गङ्गा अपि हिमालयात् एव प्रभवति। अनेकानि तीर्थस्थलानि हिमालय क्षेत्रे वर्तन्ते। वस्तुतः हिमालयः तपोभूमिः अस्ति। पुरा अनेके जनाः तत्र तपः कृतवन्तः। अत्रत्यं वातावरणं मनोहरं शान्तं चित्ताकर्षकं च भवति। हिमालयस्य विविधाः वनस्पतयः ओषधिनिर्माणे उपकारकाः सन्ति। तत्र दुर्लभ रत्नानि मिलन्ति बहुमूल्यं काष्ठं च तत्र प्राप्यते। हिमालय क्षेत्रे बहूनि मन्दिराणि सन्ति। प्रतिवर्ष भक्ताः श्रद्धालयः, पर्यटनशीलाः जनाश्च मन्दिरेषु अर्चनां कुर्वन्ति, स्वास्थ्यलाभमपि प्राप्नुवन्ति। अस्य हिमालयस्य महत्वम् आध्यात्मिक – दृष्ट्या, पर्यावरण – दृष्ट्या भारतस्य रक्षा – दृष्ट्या च अपि वर्तते। अतः अयं पर्वतराजः हिमालयः अस्माकं गौरवम् अस्ति।

(i) अस्य अनुच्छेदस्य उपयुक्तं शीर्षकं लिखत।
(i) काभि दृष्टिभिः हिमालयस्य महत्वम् अस्ति ?
(iii) जनाः मन्दिरेषु किं कुर्वन्ति ?
(iv) हिमालयस्य वातावरणं कीदृश अस्ति?
(v) ‘तीर्थानि पावनं कुर्वति’ वाक्ये क्रियापदमस्ति।
(vi) श्रृंखला विस्तृता वर्तते’ अत्र विशेषण पदमस्ति?
(vii) ‘अस्य पर्वतस्य’ इत्यत्र ‘अस्य’ सर्वनाम पदं कस्मै प्रयुक्तम् –
(अ) हिमालयस्य
(ब) आडावलस्य
(स) ऋष्यमूकस्य
(द) चित्रकूटस्य
(viii) ‘उद्भवति’ पदस्य पर्यायवाचिपदम् अनुच्छेद अस्ति –
(ix) ‘देवालय’ इति पदस्य हिन्दी अर्थ: क?
(x) ‘कुर्वन्ति’ इति पदे लकार – पुरुष – वचनं लिखत।
उत्तर :
(i) पर्वतराज हिमालयः।
(ii) आध्यात्मिक पर्यावरण-रक्षा दृष्टिभिः हिमालयः महत्वपूर्णः अस्ति।
(iii) मन्दिरेषु अर्चनां कुर्वन्ति स्वास्थ्य लाभं च प्राप्नुवन्ति।
(iv) हिमालयस्य वातावरणं मनोहरं,शान्तं, चित्ताकर्षकं च अस्ति।
(v) कुर्वति
(iv) विस्तृता
(vii) (अ) हिमालयस्य
(viii) प्रभवति।
(ix) मन्दिर।
(x) लट्लकार, प्रथम पुरुष, बहुवचन।

(xi – xii) अधोलिखित प्रश्नानां उत्तर : संस्कृत माध्यमेन लिखत
1. स्वस्थजीवनाय कीदृशे वातावरणे भ्रमणीयम्?
अथवा
बुद्धिमती केन उपेता पितर्गहं प्रति चलिता?
उत्तर :
स्वस्थजीवनाय शुचि-वातावरणे भ्रमणीयम्। अथवा बुद्धिमती पुत्रद्वयोपेता पितुहं प्रति चलिता।

2. कीदृशं कर्म व्यायामसंज्ञितं कथ्यते?
अथवा
कविः किमर्थं प्रकृतेः शरणम् इच्छति ?
उत्तर :
शरीरायासजनं कर्म व्यायामसंज्ञितं कथ्यते। अथवा कवि महानगरस्य दुर्वहं जीवनं दृष्ट्वा तस्मात् भीत: शुद्धपर्यावरणाय प्रकृतेः शरणम् इच्छति।

खण्ड – ब

लघूत्तरात्मक प्रश्ना:

प्रश्न 4.
पदयोः सन्धिविच्छेदं कृत्वा संधेः नामापि लिखत पुनस्तौ, कश्चिज्जनः (1 + 1 = 2)
उत्तर :
पुनः + तौ (विसर्ग सन्धि), कश्चित् + जनः (हल-श्चुत्व)

प्रश्न 5.
अधोलिखितपदयोः सन्धिं कृत्वा संधेः नामापि लिखत : (1 + 1 = 2)
खगः + मानी, तरोः + अस्य
उत्तर :
खागोमानी (विसर्ग-उत्व), तरोरस्य – (विसर्ग-रुत्व)।

प्रश्न 6.
अधोलिखित रेखांकित पदयोः समस्तपदानां विग्रहं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत : (1 + 1 = 2)
(क) पत्रपुष्पौ समर्पयामि।
(ख) श्रमिकः यथाशक्ति कार्यं करोति।
(ख) नामकः पया
उत्तर :
(क) पत्रं च पुष्पं च (द्वन्द्व समास)।
(खा) शक्तिम् अनतिक्रम्य (अव्ययीभाव समास)।

प्रश्न 7.
अधोलिखित रेखांकित पदयोः विग्रहपदानां समासं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत : (1 + 1 = 2)
(क) हयाश्य नागाश्च वहन्ति बोधिता।
(ख) बुद्धिर्बलवती तन्वि सर्वेषु कार्येषु सर्वदा।
उत्तर :
(क) हयनागाः (द्वन्द्व समास) –
(ख) सर्वकार्येषु (कर्मधारय समास)

प्रश्न 8.
अधोलिखितपदयोः उपसर्ग शब्दं च पृथक् कृत्वा लिखत : (1 + 1 = 2)
(क) निष्फलम्
(ख) दुर्लभन्ते।
उत्तर :
(क) निस् + फलम्, (ख) दुर् + लभन्ते।

प्रश्न 9.
मंजूषायां प्रदत्तैः अव्ययपदैः रिक्तस्थानानि पूरयित्वा लिखत : (1 + 1 = 2)
(क) तवैव………………एषः सत्यातिशयप्रभावः। (किल/खलु/ननु)
(ख) सः नैव स्त्री न …………. पुमान्। (ततः/पुनः यत्)
उत्तर :
(क) खलु,
(ख) पुनः।

प्रश्न 10.
अधोलिखितौ संख्यावाचिशब्दौ संस्कृते लिखत : (1 + 1 = 2)
159, 2000
उत्तर :
एकोनषट्याधिकशतम्, द्विसहस्रम्।

प्रश्न 11.
अधोलिखितवाक्ययोः रेखाङ्कितपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत : (1 + 1 = 2)
(क) सः कृच्छ्रेण भारम् उद्वहति।
(ख) पुत्रं द्रष्टुं सः प्रस्थितः।
उत्तर :
(क) सः केन भारं उद्वहति?
(ख) कं द्रष्टुं सः प्रस्थितः ?

प्रश्न 12.
अधोलिखितश्लोकस्य अन्वयं कुरुत – (2)
महानगरमध्ये चलदनिशं कालायसचक्रम्।
मनः शोषयत् तनुः पेषयद् भ्रमति सदा वक्रम् ॥
दुर्दान्तैर्दशनैरमुना स्यान्नैव जनग्रसनम् ॥ शुचि….।।
उत्तर :
अन्वय-कालायसचक्रम् अनिशं महानगर मध्ये चलत्, मनः शोषयत्, तनुः पेषयत् सदा वक्रम् भ्रमति, अमुना दुर्दान्तैः जनग्रसनम् एव स्यात्।

प्रश्न 13.
अधोलिखितवाक्ययोः शुद्धं कृत्वा लिखत
(क) ईश्वरं नमः
(ख) अध्यापकः आसनम् तिष्ठति।
उत्तर :
(क) ईश्वराय नमः।
(ख) अध्यापकः आसने तिष्ठति।

प्रश्न 14.
स्वपाठ्यपुस्तकात् श्लोकद्वयं संस्कृतभाषायाम् लिखत।
उत्तर :
(i) व्यायामो हि सदा पथ्यो बलिनां स्निग्धभोजिनाम्। स च शीते वसन्ते च तेषां पथ्यतमः स्मृतः।।
(ii) मृगा मृगैः सङ्गमनुव्रजन्ति, गावश्च गोभिः तुरगास्तुरङ्गैः। मूर्खाश्च मूखैः सुधियः सुधीभिः, समानशीलव्यसनेषु सख्यम्।।

प्रश्न 15.
‘शिशुलालनम्’ इति पाठस्य सारांश हिन्दी भाषायां लिखत।
उत्तर :
प्रस्तुत पाठ संस्कृत-साहित्य के प्रसिद्ध नाटक ‘कुंदमाला’ के पंचम अंक का सम्पादित रूप है। नाटक में राम द्वारा अपने पुत्रों कुश, लव को पहचानने की कौतहलवर्द्धक परिकल्पना है। नाट्यांश में श्रीराम अपने पुत्रों कुश और लव को सिंहासन पर बैठाना चाहते हैं किन्तु वे. दोनों अति शालीनतापूर्वक मना कर देते हैं। सिंहासनारूढ़ श्रीराम कुश और लव के सौन्दर्य से आकृष्ट होकर उन्हें अपनी गोद में बैठा कर आनन्दित होते हैं। नाट्यांश में शिशु के दुलार का मार्मिक एवं मनोहर चित्रण किया गया है। इसी कारण से इसे ‘शिशुलालनम्’ शीर्षक दिया गया है

प्रश्न 16.
पाठ्यपुस्तकात् पद्यांशस्य संस्कृते भावार्थ लेखनम् (द्वयो एकस्य)
सेवितव्यो महावृक्षः फलच्छायासमन्वितः। यदि दैवात् फलं नास्ति, छाया केन निवार्यते।।
अथवा सम्पत्तौ च विपत्तौ च महतामेकरूपता। उदये सविता रक्तो रक्तश्चास्तमये तथा।।
उत्तर :
संस्कृत भावार्थः-फलैः छायया च उपेतं सम्पन्नं वा विशालं तरुमेव सेवेत यतः भाग्यवशात् चेत् फलं नापि भवतु तदा वृक्षस्य छायां को निवारयति (छाया तु प्राप्यते एव।)

खण्ड – स

प्रश्न 17.
अधोलिखितस्य गद्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दी भाषायाम् अनुवादं करोतु – (3)

यदि एवं तर्हि मां निजगले बद्ध्वा चल सत्वरम्। स व्याघ्रः तथाकृत्वा काननं ययौ। शृगालेन सहितं पुनरायान्तं व्याघ्र दूरात् दृष्ट्वा बुद्धिमती चिन्तितवती – जम्बुककृतोत्साहाद् व्याघ्रात् कथं मुच्यताम्? परं प्रत्युत्पन्नमतिः सा जम्बुकमाक्षिपन्त्यङ्गल्या तर्जयन्त्युवाच – रे रे धूर्त त्वया दत्तं मह्यं व्याघ्रत्रयं पुरा। विश्वास्याद्यैकमानीय कथं यासि वदाधुना। इत्युक्त्वा धाविता तूर्णं व्याघ्रमारी भयङ्करा। व्याघ्रोऽपि सहसा नष्टः गलबद्धशृगालकः। एवं प्रकारेण बुद्धिमती व्याघ्रजाद् भयात् पुनरपि मुक्ताऽभवत्।।
अथवा
एवमेव वानराः वारं वारं सिंहं तुदन्ति। क्रुद्धः सिंहः इतस्ततः धावति, गर्जति परं किमपि कर्तुमसमर्थः एव तिष्ठति। वानराः हसन्ति वृक्षोपरि च विविधाः पक्षिणः अपि सिंहस्य एतादृशीं दशां दृष्ट्वा हर्षमिश्रितं कलरवं कुर्वन्ति।
उत्तर :
सन्दर्भ – प्रसङ्ग – यह गद्यांश हमारी शेमुषी पाठ्यपुस्तक के ‘बुद्धिर्बलवती सदा’ पाठ से लिया गया है। यह पाठ शुकसप्तति कथा ग्रन्थ से लिया गया है। इस गद्यांश में लेखक बुद्धिमती की बुद्धि – चतुरता, साहस और त्वरित बुद्धि का वर्णन करता है।

हिन्दी – अनुवाद – यदि ऐसा है तो मुझे अपनी गर्दन (गले) में बाँधकर जल्दी भाग चलो। वह बाघ उसी प्रकार करके वन को चला गया। गीदड़ सहित फिर आते हुए बाघ को दूर से देखकर बुद्धिमती सोचने लगी”गीदड़ द्वारा उत्साहित किए गए बाघ से कैसे बचा जाए?” परन्तु प्रत्युत्पन्नमति (व्याघ्रमारी) गीदड़ को झिड़कती हुई (भर्त्सना करती हुई) अँगली से डाँटती (धमकाती) हई बोली – अरे अरे वञ्चक ! (छलिया) पहले तुमने मेरे लिए तीन बाघ (लाकर) दिए थे (परन्तु) विश्वास देकर आज एक ही लाकर क्यों जा रहे हो, अब बोलो ? ऐसा कहकर वह भयङ्कर व्याघ्रमारी दौड़ी। गले में जिसके गीदड़ बँधा हुआ है ऐसा वह बाघ भी अचानक (वहाँ से) भाग गया। इस प्रकार बुद्धिमती बाघ के भय से फिर भी मुक्त हो गई (बच गई।)

प्रश्न 18.
अधोलिखितस्य पद्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दी भाषायाम् अनुवादं लिखत
व्यायामस्विन्नगात्रस्य पद्भ्यामुवर्तितस्य च।
व्याधयो नोपसर्पन्ति वैनतेयमिवोरगाः
वयोरूपगणैर्लीनमपि कुर्यात्सुदर्शनम्।।
अथवा
स्वभावरौद्रमत्युग्रं क्रूरमप्रियवादिनम्।
उलूकं नृपतिं कृत्वा का नु सिद्धिर्भविष्यति।।
उत्तर :
सन्दर्भ – प्रसङ्ग – प्रस्तुत श्लोक हमारी संस्कृत की पाठ्यपुस्तक ‘शेमुषी’ के ‘व्यायामः सर्वदा पथ्यः’ शीर्षक पाठ से उद्धृत किया गया है। मूलतः यह पाठ आचार्य सुश्रुत द्वारा विरचित आयुर्वेद के सुप्रसिद्ध ग्रन्थ ‘सुश्रुतसंहिता’ के चिकित्सास्थान में वर्णन किये गये 24वें अध्याय से संकलित किया गया है। इस श्लोक में व्यायाम के महत्त्व को प्रदर्शित करते हुए कहा गया है कि व्यायाम करने वाला कभी रोगी नहीं बनता है।

हिन्दी – अनुवाद – व्यायाम या परिश्रम के कारण पसीने से लथपथ शरीर वाले तथा पैरों से रौंधे हुए शरीर वाले व्यक्ति के पास व्याधियाँ गरुड़ के पास साँपों की तरह नहीं आती हैं। (व्यायाम) आयु, रूप और गुणरहित व्यक्ति को भी दर्शनीय बना देता है।

प्रश्न 19.
अधोलिखितस्य नाट्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दी भाषायाम् अनुवाद लिखत
लवः – ननु भगवान वाल्मीकिः।
रामः – केन सम्बन्धेन ?
लवः – उपनयनोपदेशेन।
रामः – अहमत्रभवतोः जनकं नामतो वेदितुमिच्छामि।
लव: – न हि जानाम्यस्य नामधेयम्। न कश्चिदस्मिन् तपोबने तस्य नाम व्यवहरति।
अथवा
शृगालः – व्याघ्र ! त्वया महत्कौतुकम् आवेदितं यन्मानुषादपि बिभेषि?
व्याघ्रः – प्रत्यक्षमेव मया सात्मपुत्रावेकैकशो मामत्तुं कलहायमानौ चपेटया प्रहरन्ती दृष्टा।
जम्बुक: – स्वामिन् ! यत्रास्ते सा धूर्ता तत्र गम्यताम्। व्याघ्र ! तव पुनः तत्र गतस्य सा सम्मुखमपीक्षते यदि, तर्हि त्वया अहं हन्तव्यः इति।
व्याघ्रः – शृगाल ! यदि त्वं मां मुक्त्वा यासि तदा वेलाप्यवेला स्यात्।
उत्तर :
सन्दर्भ – प्रसङ्ग – यह नाट्यांश हमारी ‘शेमुषी’ पाठ्यपुस्तक के ‘शिशुलालनम्’ पाठ से लिया गया है। मूलतः यह पाठ दिङ्नाग कृत ‘कुन्दमाला’ नाटक से संकलित है। इस नाट्यांश में श्रीराम कुश और लव में उनके गुरु का नाम, सम्बंध और पिता का नाम पूछना चाहते हैं।

हिन्दी – अनुवादलव – निश्चय ही प्रचेतापुत्र वाल्मीकि। राम – किस सम्बन्ध से ? लव – उपनयन संस्कार की दीक्षा देने के कारण (सम्बन्ध से)। राम – आप दोनों के पिताजी को नाम से जानना चाहता हूँ। लव – इनका नाम (मैं) नहीं जानता। इस तपोवन में कोई उनके नाम का प्रयोग नहीं करता है।

प्रश्न 20.
क्रमरहितानां षडवाक्यानां क्रमपूर्वकं संयोजनम् कुरुत
1. घटे जलम् अल्पम् आसीत्।
2. तस्य मस्तिष्के एकः विचारः समागतः।
3. एकः पिपासितः काकः आसीत्।
4. स: पाषाणखण्डानि घटे अक्षिपत्, जलं च उपरि आगतम्।
5. सः वने एकं घटम् अपश्यत्।
6. जलं पीत्वा काकः ततः अगच्छत्।
अथवा
अधोलिखित पञ्चशब्देषु केचन त्रयाणां शब्दानां संस्कृते वाक्यः निर्माणं कुरुत राजानां, मन्त्रिणा, विदुषे, पत्रं, शोचनीया
उत्तर :
1. एकः पिपासितः काकः आसीत्।
2. सः वने एकं घटम् अपश्यत्।
3. घटे जलम् अल्पम् आसीत्।
4. तस्य मस्तिष्के एकः विचारः समागतः।
5. सः पाषाणखण्डानि घटे अक्षिपत्, जलं च उपरि आगतम्।
6. जलं पीत्वा काकः ततः अगच्छत्।
अथवा
1. राजानं – सभासदः राजानं पश्यन्ति।
2. मन्त्रिणा – राजा मन्त्रिणा सह वार्ता करोति।
3. विदुषे – राजा विदुषे ग्रन्थं ददाति।

खण्ड – द

प्रश्न 21.
विद्यालये स्वच्छतायाः व्यवस्थायै एक प्रार्थना पत्रम् प्रधानाचार्य प्रति लिखित। (4)
अथवा
विद्यालयस्य वार्षिकोत्सवम् अधिकृत्य मित्रं प्रति लिखितं पत्रं मञ्जूषापदसहायतया पूरयत –
मञ्जूषा – वार्षिकोत्सवः, कार्यक्रमम्, मित्रम्, प्रणामः, व्यस्ताः, मुख्यातिथिः, पारितोषिकानि, राम।

परीक्षाभवनम्
दिनाङ्कः 25 – 03 – 20_ _
प्रिय (i)…..

अद्य तव पत्रं प्राप्तम्। अग्रे समाचारः अयम्, यत् गते सप्ताहे विद्यालयस्य (ii) …………………………………… आसीत्। अहं सर्वे च अध्यापकाः (iii) …………………………………… आस्मः। शिक्षानिदेशकः कार्यक्रमस्य (iv) …………………………………… आसीत्। सः अस्माकम् (v) …………………………………… प्राशंसत्। सः योग्येभ्यः छात्रेभ्यः (vi) …………………………………… अयच्छत्। पितृभ्यां मम (vii) …………………………………… निवेदयतु।

भवतः (viii)
क ख ग
उत्तर :
सेवायाम्,
श्रीमन्तः प्रधानाचार्यमहोदयाः,
रा. सी. सै. विद्यालयः, श्रीकरनपुरम्।
विषय: – विद्यालये स्वच्छतायाः व्यवस्थायै प्रार्थना – पत्रम्।

महोदयाः,
सविनयं निवेदयामो यद् अस्माकं विद्यालये सम्प्रति अस्वच्छतायाः साम्राज्यं वर्तते। अस्मिन् वातावरणे छात्राः शिक्षकाश्च रोगग्रस्ता जायन्ते। अध्ययने अस्माकं मनांसि न रमन्ते। अतः कृपया स्वच्छतायाः समुचित व्यवस्थायै कर्मकरान् प्रेरयन्तु अत्रभवन्तः।

दिनांकः 10 – 8 – 20_ _
भवताम् आज्ञानुवर्तिनः
समस्तः छात्रवृन्दः
कक्षा दशमी
अथवा
दिनाङ्कः 25.03.20_ _
प्रिय राम !
अद्य तव पत्रं प्राप्तम्। अग्रे समाचारः अयम्, यत् गते सप्ताहे विद्यालयस्य वार्षिकोत्सवः आसीत्। अहं सर्वे च अध्यापका: व्यस्ताः आस्मः। शिक्षानिदेशकः कार्यक्रमस्य मुख्यातिथिः आसीत्। सः अस्माकं कार्यक्रम प्राशंसत्। सः योग्येभ्यः छात्रेभ्यः पारितोषिकानि अयच्छत्। पितृभ्यां मम प्रणामः निवेदयतु।

भवतः मित्रम्
क ख ग

प्रश्न 22.
मञ्जूषातः उपयुक्तपदानि गृहीत्वा अध्ययनविषये पितापुत्रयोः संवादं पूरयतु।
मञ्जूषाः अध्यापकः, विषये, गणिते, व्यवस्थां, स्थानान्तरणम्, अध्ययनं, समीचीनं, काठिन्यम्।

पिता – रमेश! तव …………………………………… कथं प्रचलति?
रमेशः – हे पितः! अध्ययनं तु …………………………………… प्रचलति।
पिता – कोऽपि विषयः एतादृशः अस्ति यस्मिन् त्वं …………………………………… अनुभवसि?
रमेशः – आम्! …………………………………… मम स्थितिः सम्यक् नास्ति। यतोहि अस्माकं विद्यालये इदानीं गणितस्य …………………………………… नास्ति।
पिता – त्वं पूर्वं तु माम् अस्मिन् …………………………………… न उक्तवान्!
रमेशः – पूर्वं तु अध्यापक – महोदयः आसीत् परं एकमासात् पूर्वमेव तस्य …………………………………… अन्यत्र अभवत्।
पिता – अस्तु। अहं तव कृते गृहे एव गणिताध्यापकस्य …………………………………… करिष्यामि। रमेशः – धन्यवादाः।
अथवा

चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्त शब्दानां सहायतया संस्कृतेन षडवाक्यानि निर्माय लिखत

मञ्जूषा – उद्यानं, वृक्षाः, लताः, पुष्पाणि, तडागः, जलयंत्रं, उत्पतति, उद्यानपालकः, वसंतऋतौ, कोकिलः, कूजन्ति।

उत्तर :
पिता – रमेश! तव अध्ययनं कथं प्रचलति?
रमेश: – हे पितः! अध्ययनं तु समीचीनं प्रचलति।
पिता – कोऽपि विषयः एतादृशः अस्ति यस्मिन् त्वं काठिन्यम् अनुभवसि?
रमेश: – आम्! गणिते मम स्थितिः सम्यक् नास्ति। यतोहि अस्माकं विद्यालये इदानीं गणितस्य अध्यापकः नास्ति।
पिता – त्वं पूर्वं तु माम् अस्मिन विषये न उक्तवान्!
रमेशः – पूर्वं तु अध्यापक – महोदयः आसीत् परं एकमासात् पूर्वमेव तस्य स्थानान्तरणम् अन्यत्र अभवत्।
पिता – अस्तु। अहं तव कृते गृहे एव गणिताध्यापकस्य व्यवस्था करिष्यामि।
रमेश: – धन्यवादाः।
अथवा

• इदम् एकं उद्यानम् अस्ति।
• उद्याने अनेके वृक्षाः पादपाः लता: च सन्ति।
• पादपेषु पुष्पाणि विकसन्ति।
• अत्र एकः तडागः अस्ति।
• उद्याने एक जलयन्त्रम् अस्ति।
• जलयन्त्रात् जलं उत्पतति।

प्रश्न 23.
अधोलिखितेषु वाक्येषु केषाञ्चन चतुर्णां वाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवादं करोतु
(1) मोहन दौड़ता है।
(2) बालक पढ़ता है।
(3) राधा भोजन पकाती है।
(4) छात्र देखता है।
(5) गीदड़ आता है।
(6) वह प्रश्न पूछता है।
उत्तर :
(1) मोहनः धावति।
(2) बालकः पठति।
(3) राधा भोजनं पचति।
(4) छात्रः पश्यति।
(5) शृगालः आगच्छति।
(6) सः प्रश्न पृच्छति।