• Skip to main content
  • Skip to secondary menu
  • Skip to primary sidebar
  • Skip to footer
  • RBSE Model Papers
    • RBSE Class 12th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 10th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 8th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 5th Board Model Papers 2022
  • RBSE Books
  • RBSE Solutions for Class 10
    • RBSE Solutions for Class 10 Maths
    • RBSE Solutions for Class 10 Science
    • RBSE Solutions for Class 10 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 10 English First Flight & Footprints without Feet
    • RBSE Solutions for Class 10 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 10 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 10 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 10 Physical Education
  • RBSE Solutions for Class 9
    • RBSE Solutions for Class 9 Maths
    • RBSE Solutions for Class 9 Science
    • RBSE Solutions for Class 9 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 9 English
    • RBSE Solutions for Class 9 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 9 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 9 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 9 Physical Education
    • RBSE Solutions for Class 9 Information Technology
  • RBSE Solutions for Class 8
    • RBSE Solutions for Class 8 Maths
    • RBSE Solutions for Class 8 Science
    • RBSE Solutions for Class 8 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 8 English
    • RBSE Solutions for Class 8 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 8 Sanskrit
    • RBSE Solutions

RBSE Solutions

Rajasthan Board Textbook Solutions for Class 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 and 12

  • RBSE Solutions for Class 7
    • RBSE Solutions for Class 7 Maths
    • RBSE Solutions for Class 7 Science
    • RBSE Solutions for Class 7 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 7 English
    • RBSE Solutions for Class 7 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 7 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 6
    • RBSE Solutions for Class 6 Maths
    • RBSE Solutions for Class 6 Science
    • RBSE Solutions for Class 6 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 6 English
    • RBSE Solutions for Class 6 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 5
    • RBSE Solutions for Class 5 Maths
    • RBSE Solutions for Class 5 Environmental Studies
    • RBSE Solutions for Class 5 English
    • RBSE Solutions for Class 5 Hindi
  • RBSE Solutions Class 12
    • RBSE Solutions for Class 12 Maths
    • RBSE Solutions for Class 12 Physics
    • RBSE Solutions for Class 12 Chemistry
    • RBSE Solutions for Class 12 Biology
    • RBSE Solutions for Class 12 English
    • RBSE Solutions for Class 12 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 12 Sanskrit
  • RBSE Class 11

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

March 29, 2022 by Prasanna Leave a Comment

Students must start practicing the questions from RBSE 10th Sanskrit Model Papers Set 7 with Answers provided here.

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

समय : 2 घण्टा 45 मिनट
पूर्णाक : 80

परीक्षार्थिभ्यः सामान्यनिर्देशाः

  • परीक्षार्थिभ्यः सर्वप्रथमं स्वप्रश्नपत्रोपरि नामाङ्क: अनिवार्यतः लेख्यः।
  • सर्वे प्रश्नाः अनिवार्याः।
  • प्रत्येकस्य प्रश्नस्योत्तरं उत्तरपुस्तिकायामेव देयम्।
  • प्रत्येकस्य प्रश्नभागस्य उत्तरं क्रमानुसारमेकत्रैव लेखितव्यम्।
  • प्रश्नानां अंकभाराणि निम्नानुसाराणि सन्ति: –
खण्ड प्रश्नों की संख्या अंक प्रत्येक कुल अंक भार
खण्ड-अ 1(i से xii) 2 (i से vi) 3 (i से xii) = 30 1 30
खण्ड-ब 4 से 16 = 13 2 26
खण्ड-स 17 से 20 = 4 3 12
खण्ड-द 21 से 23 = 3 4 12

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

खण्ड – अ

प्रश्न 1.
अधोलिखित प्रश्नानाम् उचित विकल्पं चिनुत –

(i) सा बुद्धिमती व्याघ्रण का मता
(अ) स्त्री
(ब) व्याघ्रमारी
(स) अबला
(द) बुद्धिहीना
उत्तर :
(ब) व्याघ्रमारी

(ii) निशान्धकारे प्रसृते कुत्र पदयात्रा न शुभावहा
(अ) विजनेप्रदेशे
(ब) गूढ़ प्रदेशे
(स) जनसम्पर्द प्रदेशे
(द) राजस्थान प्रदेशे
उत्तर :
(अ) विजनेप्रदेशे

(iii) भूरिपरिश्रम्य कः किञ्चिद् वित्तमुपार्जितवान्
(अ) न्यायाधीशः
(ब) आरक्षी
(स) कश्चन निर्धनोजनः
(द) ग्रामवासी
उत्तर :
(स) कश्चन निर्धनोजनः

(iv) स्थितप्रज्ञः इव कः ध्यानमग्नः तिष्ठति –
(अ) गजः
(ब) सिंहः
(स) वायसः
(द) वक:
उत्तर :
(द) वक:

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

(v) जननी कीदृशी भवति
(अ) सुरभिः
(ब) तुल्यवत्सला
(स) सरला
(द) दुहिता
उत्तर :
(ब) तुल्यवत्सला

(vi) कुशलवयोः जनकस्य निरनुकोशः इति नाम कृतम् –
(अ) अम्बया (सीताया)
(ब) वाल्मीकि
(स) दशरथेन
(द) लवकुशयो
उत्तर :
(अ) अम्बया (सीताया)

(vii) व्यायामिनं केन अर्दयन्ति
(अ) मित्रः
(ब) वायु
(स) अरयः
(द) न कोऽपि
उत्तर :
(स) अरयः

(viii) खरः कस्मिन् कार्ये वीरः
(अ) धावने
(ब) भारवहने
(स) आहारे
(द) शयने
उत्तर :
(ब) भारवहने

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

(ix) समान शील – व्यसनेषु मध्ये किं भवति
(अ) सख्यम्
(ब) सौख्यम्
(स) अरयः
(ब) व्याधम्
उत्तर :
(अ) सख्यम्

(x) ‘शुचिपर्यावरणं’ पाठानुसारेण कविः कीदृशे कान्तारे सञ्चरणम् इच्छति
(अ) अनेका
(ब) जनप्रदेशे
(स) बहुलक्षेत्रे
(द) एकान्ते
उत्तर :
(द) एकान्ते

(xi) ‘विनिपातः’ शब्दस्यार्थमस्ति
(अ) अध: पतनं
(ब) निपातत
(स) प्राप्तम्
(द) विनयम्
उत्तर :
(अ) अध: पतनं

(xii) कृषकः किं करोति स्म
(अ) अशनेन
(ब) व्यायामेन
(स) क्षेत्रकर्षणम्
(द) बीज वपनम्
उत्तर :
(स) क्षेत्रकर्षणम्

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

प्रश्न 2.
(क) समुचित विभक्ति प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत
(i) ……………………………………….. परितः जलम् अस्ति। (नदी)
(ii) कृषक: ……………………………………….. अजां नयति। (ग्राम)
उत्तर :
(i) नदीम्
(ii) ग्रामम्

(ख) कोष्ठके शब्दस्य समुचित रूप प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत
(iii) अयि चटकपोत ……………………………………….. मित्रं भविष्यसि। (अस्मद्)
(iv) माता ……………………………………….. स्निह्यति। (शिशु)
उत्तर :
(iii) मम्
(iv) शिशौ।

(ग) कोष्ठके प्रदत्त प्रकृति प्रत्ययाभ्यां पदं निर्माय वाक्य पूरयत
(v) ……………………………………….. बालकः हसति। (गम् + शतृ)
(vi) वाराणस्याम् ……………………………………….. पुरुषा निवसन्ति। (धर्म + ठक्)
उत्तर :
(v) गच्छन्
(vi) धार्मिकाः

प्रश्न 3.
अधोलिखितं अपठित गद्यांशं पठित्वा एतदाधारित प्रश्नानाम् यथानिर्देशं उत्तराणि लिखत – (1 x 10 = 10)

संस्कृत भाषायाः वैज्ञानिकतां विचार्य एव सङ्गणक – विशेषज्ञाः कथयन्ति यत् संस्कृतम् एव सङ्गणकस्य कृते सर्वोत्तमाभाषा विद्यते। अस्याः वाङ्मयं वेदैः पुराणैः नीति शास्त्रैः चिकित्सा शास्त्रादिभिश्च समृद्धमस्ति। कालिदास सदृशानां विश्वकवीनां काव्य सौन्दर्यम् अनुपमम्। चाणक्य रचितम् अर्थशास्त्रम् जगति प्रसिद्धमस्ति। गणितशास्त्रे शून्यस्य प्रतिपादनं सर्वप्रथमं भास्कराचार्यः सिद्धान्त शिरोमणी अकरोत्। चिकित्साशास्त्रे चरक सुश्रुतयोः योगदानं विश्व प्रसिद्धम्। भारत सर्वकारस्य विभिन्नेषु विभागेषु संस्कृतस्य सूक्तयः ध्येयवाक्यरूपेण स्वीकृताः सन्ति। भारतसर्वकारस्य राजचिह्न प्रयुक्तां सूक्ति – ‘सत्यमेव जयते’ सर्वे जानन्ति। एवमेव राष्ट्रिय शैक्षिकानुसन्धान प्रशिक्षण परिषदः ध्येय वाक्यं ‘विद्ययाऽमृतमश्नुते’ वर्तते।

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

(i) अस्य. अनुच्छेदस्य उपयुक्तं शीर्षकं लिखत।
(ii) भारत सर्वकारस्य राजचिह्न किम् अस्ति?
(iii) ‘विद्ययाऽमृतमश्नुते’ कस्य ध्येयवाक्यम् ?
(iv) केषां कवीनां काव्य सौन्दर्यम् अनुपमम्?
(v) ‘सङ्गणकविशेषज्ञाः कथयन्ति’ अत्र कर्तृपदमस्ति।
(vi) ‘सर्वोत्तमा भाषा विद्यते’ अत्र विशेषणपदमस्ति।
(vii) ‘सूक्तयः स्वीकृताः सन्ति’ इत्यत्र संज्ञापदम् अस्ति
(अ) सूक्तयः
(ब) स्वीकृताः
(स) सन्ति
(द) कश्चिन्न
(viii) ‘अविचार्य’ इत्यस्य विलोमपद अनुच्छेदात् चित्वा लिखत्।
(ix) ‘जगति’ इति पदस्य हिन्दी अर्थः क?
(x) अकरोत्’ इति पदे लकार – पुरुष – वचनं लिखत।
उत्तर :
(i) संस्कृत भाषायाः महत्वम्/संस्कृत भाषायाः महनीयता।
(ii) ‘सत्यमेव जयते’ इति भारत सर्वकारस्य राज-चिह्नम्।
(iii) ‘राष्ट्रिय शैक्षिकानुसन्धान प्रशिक्षण परिषदः ध्येयवाक्यं – ‘विद्ययाऽमृतमश्नुते’ वर्तते।
(iv) कालिदास सदृशानां विश्वकवीनां काव्य सौन्दर्यमम् – अनुपमम्।
(v) सङ्गणकविशेषज्ञाः
(vi) सर्वोत्तमा
(vii) (अ) सूक्तयः
(viii) विचार्य।
(ix) संसार में।
(x) लङ्लकार, प्रथमपुरुष, एकवचन।

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

(xi – xii) अधोलिखित प्रश्नानां उत्तराणि संस्कृत माध्यमेन लिखत

1. कथं सर्वत्र जलोपप्लवः सञ्जातः?
अथवा
मूर्खाः कैः सह अनुव्रजन्ति ?
उत्तर :
लोकानां पश्यताम् सर्वत्र जलोपप्लवः अभवत्। अथवा मूर्खा : मूर्ख : सह अनुव्रजन्ति।

2. एक: बलीवर्दः कीदृशः आसीत् ?
अथवा
महावृक्षाः कस्मात् सेवितव्य?
उत्तर :
एकः : बलीवर्दः दुर्बलः जवेन गन्तुमसमर्थः आसीत्।
अथवा
महावृक्षः सेवितव्यः यतः यदि दैवात् – फलं नास्ति, तर्हि छाया केनापि न निवार्यते।

खण्ड – ब

लघूत्तरात्मक प्रश्ना:

प्रश्न 4.
अधोलिखितपदयोः संधिविच्छेदं कत्वा सन्धेः नामापि लिखत (1 + 1 = 2)
अस्मान्नगरात्, नमस्ते
उत्तर :
अस्मात् + नगरात् (हल् अनुनासिक), नमः + ते (विसर्गे सत्व विधान)

प्रश्न 5.
अधोलिखितपदयोः सन्धिं कृत्वा सन्धेः नामापि लिखत (1 + 1 = 2)
वाक् + ईशः, कोषः + अयम्
उत्तर :
वागीश (हल्-जश्त्व विधान), कोषोऽयं (विसर्ग-पूर्वरूप)

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

प्रश्न 6.
अधोलिखितरेखाङ्कित पदयोः समस्तपदानां विग्रहं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत (1 + 1 = 2)
(क) एवम् अधिक्षिपति निरनुक्रोशस्य पुत्रौ।
(ख) निजगले बद्ध्वा चल सत्वरम्।
उत्तर :
(क) पुत्रः च पुत्रः च (द्वन्द्व समास)
(ख) त्वरेण सहितम् (अव्ययीभाव समास)

प्रश्न 7.
अधोलिखितरेखाङ्कित पदयोः विग्रहपदानां समासं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत (1 + 1 = 2)
(क) श्रमक्लम पिपासा च उष्णं च शीतादीनां सहिष्णुता।
(ख) स्थितिम् अनतिक्रम्य काष्ठगतो हि वह्निः।
उत्तर :
(क) पिपासोष्ण (द्वन्द्व समास)
(ख) यथास्थितः (अव्ययीभाव समास)

प्रश्न 8.
अधोलिखितपदयोः उपसर्ग शब्दं च पृथक् कृत्वा लिखत (1 + 1 = 2)
(क) अवजानाति
(ख) अपकरोति
उत्तर :
(क) अव + जानाति
(ख) अप + करोति।

प्रश्न 9.
मंजूषायां प्रदत्तैः अव्ययपदैः रिक्तस्थानानि पूरयित्वा लिखत (1 + 1 = 2)
(क) ………. वयं जन्तुशालां द्रष्टुं काननवनम् अगच्छाम। (उच्चै/विना/ह्यः)
(ख) सर्वे पशवः ………. भ्रमन्ति स्म। (इतस्तत:/ह्यः/अपि)
उत्तर :
(क) ह्यः
(ख) इतस्ततः

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

प्रश्न 10.
अधोलिखितौ संख्यावाचिशब्दौ संस्कृते लिखत (1 + 1 = 2)
175, 3000
उत्तर :
पञ्चसप्ततिशतानि, त्रिसहस्राहणि।

प्रश्न 11.
अधोलिखितवाक्ययोः रेखाङ्कितपदमाधृत्य प्रश्न निर्माणं कुरुत (1 + 1 = 2)
(क) सः भारवेदनया क्रन्दति स्म।
(ख) व्याघ्रं दृष्ट्वा धूर्तः शृगालः अवदत्।
उत्तर :
(क) सः कया क्रन्दति स्म?
(ख) कं दृष्ट्वा धूर्तः शृगालः अवदत् ?

प्रश्न 12.
अधोलिखितश्लोकस्य अन्वयं कुरुत –
भवति शिशुजनो वयोऽनुरोधाद् गुणमहतामपि लालनीय एव।
व्रजति हिमकरोऽपि बालभावात् पशुपति – मस्तक केतकच्छदत्वम्।।
उत्तर :
अन्वय-गुणमहतामपि वयोऽनुरोधात् शिशुजनः लालनीयः एव भवति। बालभावात् हिमकरः अपि पशुपति। मस्तक-केतकच्छदत्वं व्रजति।

प्रश्न 13.
अधोलिखितवाक्ययोः शुद्धं कृत्वा लिखत (1 + 1 = 2)
(क) आवां कन्दुकात् क्रीडा।
(ख) रामः ग्रन्थः पठयते।
उत्तर :
(क) आवां कन्दुकेन क्रीडामः।
(ख) रामेण ग्रन्थः पठ्यते।।

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

प्रश्न 14.
स्वपाठ्यपुस्तकात् श्लोकद्वयं संस्कृतभाषायाम् लिखत।
उत्तर :

  • शरीरायासजननं कर्म व्यायामसंज्ञितम्।
    तत्कृत्वा तु सुखं देहं विमृद्नीयात् समन्ततः।।
  • एकेन राजहंसेन या शोभा सरसो भवेत्। .
    न सा बकसहस्रेण परितस्तीरवासिना।।

प्रश्न 15.
‘बुद्धिर्बलवती सदा’ इति कथायाः सारं हिन्दी भाषायां लिखत।
उत्तर :
देउल नाम का एक गाँव था। उस गाँव में एक राजसिंह नाम का राजपूत रहता था। उसकी पत्नी बुद्धिमती नाम की दो पुत्रों के साथ अपने मायके गई थी। रास्ते में गहन जंगल में उसने एक बाघ को देखा। बाघ को आता देखकर उसने तीव्रता के साथ पुत्रों को थप्पड़ मार कर कहा-क्या तुम एक-एक बाघ खाने के लिये विवाद कर रहे हो। यह तो एक ही है, इसे बाँट कर खा लो। बाद में जब दूसरा कोई आयेगा तब खा लेना।

यह सुनकर उसने सोचा कि यह तो बाघ मारने वाली है। ऐसा मानकर बाघ भयभीत हुआ वहाँ से भाग गया। भयभीत बाघ को देखकर कोई वंचक गीदड़ उसका उपहास करते हुये बोला-“श्रीमान् किसके डर से भाग रहे हो?” बाघ ने कहाबाघमरी मुझे मारने वाली थी, परन्तु मैं तो जान बचाकर भाग आया हूँ।

गीदड़ बोला – बाघ तुमने बड़ी आश्चर्य की बात कही कि मनुष्य से भी डर कर भागते हो। स्वामी! तुम वहाँ चलो, यदि पास में उसे देखते हो तो उसे मार देना। बाघ ने कहा यदि तुम मुझे अकेले छोड़ गये तो शर्त बेशर्त हो जायेगी।

इस प्रकार बाघ को समझाकर गीदड़ पुनः वहाँ आया, जहाँ बुद्धिमती थी। गीदड़ के साथ पुनः आते हुये बाघ को देखकर बुद्धिमती ने सोचा-“गीदड़ द्वारा प्रोत्साहित किए गये इस बाघ से अब कैसे मुक्त होऊँ?” परन्तु उस त्वरित बुद्धि ने गीदड़ की ओर इशारा करके भयभीत करते हुये कहा – “अरे मूर्ख, पहले तुमने मुझे तीन बाघ लाकर दिये थे। विश्वास दिलाकर आज एक ही कैसे लाये हो, बोलो।”

ऐसा कहकर वह बाघमारी बाघ के भय से मुक्त हुई शीघ्र ही तेज गति दौड़ गई। बाघ तुरन्त गले में गीदड़ को लटकाये हुये भाग गया। इस प्रकार वह बुद्धिमती बाघ के भय से पुनः मुक्त हो गई।

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

प्रश्न 16.
पाठ्यपुस्तकात् पद्यांशस्य संस्कृते भावार्थ लेखनम् – (द्वयो एकस्य)
अयि चल बन्धो ! खगकुलकलरव गुञ्जितवनदेशम्।
पुर – कलरव सम्भ्रमितजनेभ्यो धृतसुखसन्देशम् ॥
चाकचिक्यजालं नो कुर्याज्जीवितरसहरणम्। शुचि……।
अथवा
इत्युक्त्वा धाविता तूर्णं व्याघ्रमारी भयङ्करा।
व्याघ्रोऽपि सहसा नष्टः गलबद्धशृगालकः।।
उत्तर :
भावार्थ-हे भ्रातः! पक्षिणां समवेत स्वरेण गुञ्जायमानं कान्तारप्रदेशं चल यत् नगरस्य ध्वानेन सम्यक् भ्रान्तेभ्यः मानवेभ्यः सुखस्य समाचारं धारयति। अप्राकृतं जीवनरस हर्तारं इदं जगत् जीवन सुखं न हरेत्। (अद्य मानवाय) शुद्ध वातावरणमेव मात्राश्रयः।

खण्ड – स

प्रश्न 17.
अधोलिखित गद्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दीभाषयां अनुवादं करोतु –
स: ऋषभः हलमूढ्वा गन्तुमशक्तः क्षेत्रे पपात। क्रुद्धः कृषीवलः तमुत्थापयितुं बहुवारम् यत्नमकरोत्। तथापि वृषः नोत्थिति।

भूमौ पतिते स्वपुत्रं दृष्ट्वा सर्वधेनूनां मातुः सुरभेः नेत्राभ्यामश्रूणि आविरासन्। सुरभेरिमामवस्थां दृष्ट्वा सुराधिपः तामपृच्छत् – “अयि शुभे! किमेवं रोदिषि? उच्यताम्” इति।
अथवा
को न जानाति तव ध्यानावस्थाम्। ‘स्थितप्रज्ञ’ इति व्याजेन वराकान् मीनान् हलेन अधिगृह्य क्रूरतया भक्षयसि। धि क् त्वाम्। तव कारणात् तु सर्वं पक्षिकुलमेवावमानितं जातम्। (सगर्वम्) अतएव कथयामि यत् अहमेव योग्यः वनराजपदाय। शीघ्रमेव मम राज्याभिषेकाय तत्पराः भवन्तु सर्वे वन्यजीवाः।
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह गद्यांश हमारी पाठ्यपुस्तक ‘शेमुषी’ के ‘जननी तुल्यवत्सला’ पाठ से लिया गया है। मूलतः यह पाठ महर्षि वेदव्यास-कृत महाभारत के वनपर्व से सङ्कलित है। इस गद्यांश में गायों में प्रमुख कामधेनु का वात्सल्य वर्णन है।

हिन्दी अनुवाद-हल वहन के चलने में असमर्थ वह श्वेत में गिर गया। नाराज हुए किसान ने उसे उठाने के लिए अनेक बार प्रयत्न किया, फिर भी बैल नहीं उठा। भूमि पर गिरे हुए अपने पुत्र (बैल) को देखकर सभी गायों की माता कामधेनु की आँखों में आँसू भर आये। कामधेनु की इस अवस्था को देखकर देवराज इन्द्र बोले-अरी कल्याणी! ऐसे क्यों रो रही हो। कहो।

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

प्रश्न 18.
अधोलिखितस्य पद्यांशस्य सप्रसंग हिन्दी भाषायाम् अनुवाद लिखत –
व्यायामो हि सदा पथ्यो बलिनां स्निग्धभोजिनाम्।
स च शीते वसन्ते च तेषां पथ्यतमः स्मृतः
अथवा
दुष्कराण्यपि कर्माणि मतिवैभव शालिनः।
नीतियुक्तं समालम्ब्य लीलयैव प्रकुर्वते।।
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह श्लोक हमारी ‘शेमुषी’ पाठ्यपुस्तक के ‘व्यायामः सर्वदा पथ्यः’ पाठ से लिया गया है। यह पाठ आचार्य सुश्रुत-रचित सुश्रुत-संहिता आयुर्वेद ग्रन्थ से सङ्कलित है। इस श्लोक में आचार्य व्यायाम का उचित काल बताते हैं। शीतकाल और वसन्त काल में व्यायाम करना सबसे अधिक लाभदायक होता है।

हिन्दी-अनुवाद- चिकना भोजन खाने वालों और बलवान् व्यक्तियों का व्यायाम शीत और वसंत में सदैव सबसे अधिक हितकर कहलाता है।

प्रश्न 19.
अधोलिखितस्य नाट्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दी भाषायाम् अनुवादं लिखत – (3)
विदूषकः – किं कुपिता एवं भणति, उत प्रकृतिस्था ?
कुशः – यद्यावयोर्बालभावजनितं किञ्चिदविनयं पश्यति तदा एवम् अधिक्षिपति – निरनुक्रोशस्य पुत्रौ, मा चापलम् इति।
विदूषकः – एतयोर्यदि पितुर्निरनुक्रोश इति नामधेयम् एतयोर्जननी तेनावमानिता निर्वासिता एतेन वचनेन दारको निर्भर्त्सयति।
रामः – (स्वगतम्) धिङ् मामेवंभूतम्। सा तपस्विनी मत्कृतेनापराधेन स्वापत्यमेवं मन्युगभैर – क्षरैर्निर्भर्त्सयति। (सवाष्पमवलोकयति)
अथवा
काकः – आम् सत्यं कथितं त्वया – वस्तुतः वनराजः भवितुं तु अहमेव योग्यः।
पिकः – (उपहसन) कथं त्वं योग्यः वनराजः भवितुं, यत्र तत्र का का – इति कर्कशध्वनिना वातावरणमाकुलीकरोषि। न रूपम्, न ध्वनिरस्ति कृष्णवर्णम् मेध्यामेध्यभक्षकं त्वां कथं वनराजं मन्यामहे वयम्?
काकः – अरे!अरे! कि जल्पसि? यदि अहं कृष्णवर्ण: तर्हि त्वं किं गौराङ्गः? अपि च विस्मयते किं यत् मम सत्यप्रियता तु जनानां कृते उदाहरणस्वरूपा – ‘अनृतं वदसि चेत् काकः दशेत् – इति प्रकारेण। अस्माकं परिश्रमः ऐक्यं च विश्वप्रथितम्। अपि च काकचेष्टः विद्यार्थी एव आदर्शच्छात्रः मन्यते।
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह नाट्यांश हमारी ‘शेमुषी’ पाठ्यपुस्तक के ‘शिशुलालनम्’ पाठ से लिया गया है। मूलतः यह पाठ दिङ्नाग कृत ‘कुन्दमाला’ नाटक से संकलित है। इस नाट्यांश में राम के प्रति सीता का कोप-भाव प्रकट होता है।

हिन्दी-अनुवादविदूषक-क्या क्रोधित होकर कहती हैं या स्वाभाविक रूप से ? कुश-यदि हम दोनों की बालभाव के कारण उत्पन्न किसी ढीठता को देखती हैं तब इस प्रकार फटकारती हैं-“निर्दयी के बेटो चपलता मत करो।” विदूषक-इन दोनों के पिता का यदि ‘निर्दयी’ नाम है (तो निश्चय ही) इनकी माता उसने तिरस्कृत करके निर्वासित की है (इसलिए) इन वचनों से बच्चों (पुत्रों) को फटकारती है। राम-(मन ही मन) इस प्रकार के मुझको धिक्कार है। वह बेचारी मेरे द्वारा किए हुए अपराध के कारण अपनी सन्तान को क्रोध भरे वचनों से फटकारती है। (अश्रुपूर्ण नेत्रों से देखते हैं।)

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

प्रश्न 20.
क्रमरहितानां षडवाक्यानां क्रमपूर्वकं संयोजनं कुरुत

1. मार्गे एक गज: तां दृष्ट्वा अकथयत् – “रे पिपीलिके! मार्गात् दूरी भव नो चेत् अहं त्वां मर्दयिष्यामि।”
2. एकदा सैव पिपीलिका गजस्य शुण्डाग्रं प्राविशत् तम् अदशत् च।
3. पिपीलिका अवदत “अहं सैव पिपीलिका यां त्वं तुच्छजीवं मन्यसे। संसारे कोऽपि न तुच्छ न च उच्चः।”
4. अतीव पीडित: गजः क्रन्दन्ति – “न जाने क: जीवः मम प्राणान् हर्तुम् इच्छति।”
5. एकदा एका पिपीलिका गच्छति स्म।
6. पिपीलिका कथयति “भो गज: मां तुच्छे मत्वा कथं मर्दयसि?”
अथवा
अधोलिखित पञ्चशब्देषु केचन त्रयाणां शब्दानां संस्कृते वाक्यः निर्माणं कुरुत –
पठित्वा, गत्वा, आगत्य, निर्वासिता, पराक्रमी
उत्तर :
1. एकदा एका पिपीलिका गच्छति स्म।
2. मार्गे एकः गजः तां दृष्ट्वा अकथयत्- “रे पिपीलके! मार्गात दूरी भव नो चेत् अहं त्वा मर्दयिष्यामि।”
3. पिपीलिका कथयति-“भो गजः मां तुच्छे मत्वा कथं मर्दयसि?
4. एकदा सैव पिपीलिका गजस्य शुण्डाग्रं प्राविशत् तम् अदशत् च।
5. अतीव पीडितः गजः क्रन्दति”न जाने कः जीवः मम प्राणान् हर्तुम् इच्छति।
6. पिपीलिका अवदत्- “अहं सैव पिपीलिका यां त्वं तुच्छ जीवं मन्यसे। संसारे कोऽपि न तुच्छ न च उच्चः।”
अथवा
1. पठित्वा – छात्रः अत्र पठित्वा गच्छति।
2. गत्वा – छात्रः विद्यालयं गत्वा पठति।
3. आगत्य – रामः अत्र आगत्य पठति।

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

खण्ड – स

प्रश्न 21.
शैक्षिक – शिविरस्य आयोजनार्थं प्रार्थना – पत्रं स्वस्य प्रधानाचार्य प्रति लिखत।
अथवा
भवान् आशुतोषः। भवतः मित्रं शुभम् ऊन – एकोनविंशतिवर्षीयां क्रिकेट प्रतियोगितां विजित्य आगतः। स्वानुभवान् वर्णयन् भवान् स्वपितरं प्रति पत्रं मञ्जूषापदसहायतया पूरयित्वा लिखतु।।

मञ्जूषा – पितृचरणाः, प्रार्थये, प्रणामाः, परितोषम्, विजयी, समाचारः, शुभम्, कुशलिनः।।

प्रतिभाविकासविद्यालयः,
इन्द्रप्रस्थम्

दिनांक: 25.03.20_ _
प्रातः स्मरणीयाः (i) ………………………………………..
सादरं (ii) ………………………………………..
अत्र सर्वं कुशलम्। तत्रापि सर्वे (iii) ……………………………………….. सन्तु इति श्रीपतिं विष्णुं’ (iv) ………………………………………..। आनन्दप्रदः (v) ……………………………………….. अस्ति यत् मम मित्रम् (vi) ……………………………………….. ऊन – एकोनविंशतिवर्षीयां क्रिकेटप्रतियोगितायां (vii) ……………………………………….. भूत्वा प्रतिनिवृत्तः। अतः अहं महान्तं (viii) ……………………………………….. अनुभवामि। आशासे यत् स भूयो भूयः बह्वीः प्रतियोगिता: विजेष्यते। भवानपि तस्मै वर्धापनपत्रं लिखतु।

मातृचरणयोः साभिवादनं प्रणामाः, राधिकायै शुभाशिषः।

भवतां वशंवदः
आशुतोषः
उत्तर :
सेवायाम,
श्रीमन्तः प्रधानाचार्यमहोदयाः
राजकीय-उच्च-माध्यमिक-विद्यालयः,
बीकानेरम्
विषयः-शैक्षिक-शिविरस्य आयोजनार्थं प्रार्थना-पत्रम्।

महोदयाः,
सविनयं निवेद्यते यद् अस्मद् विद्यालये शिक्षण-व्यवस्था पूर्णसन्तोषकरी वर्तते। तथापि अस्माकं ज्ञान-पिपासा तृप्ति न एति। अतः प्रार्थयामो वयं यद् अस्मत्-कृते 15 दिनात्मकम् एक शैक्षिक-शिविरम् आयोज्य अनुग्रहणन्तु श्रीमन्तः।

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

दिनांकः 11-7-20_ _
भवदाज्ञाकारिणः
शिष्याः
दशमी कक्षास्थाः छात्राः
अथवा
प्रतिभाविकासविद्यालयः
इन्द्रप्रस्थम्
दिनांक: 25.03.20_ _

प्रातः स्मरणीयाः पितृचरणाः !
सादरं प्रणामाः।
अत्र सर्वं कुशलम्। तत्रापि सर्वे कुशलिनः सन्तु इति श्रीपतिं विष्णुं प्रार्थये। आनन्दप्रदः समाचारः अस्ति यत् मम मित्रं शुभम् ऊन-एकोनविंशतिवर्षीयां क्रिकेटप्रतियोगितायां विजयी भूत्वा प्रतिनिवृत्तः। अतः अहं महान्तं परितोषम् अनुभवामि। आशासे यत् सः भूयो भूयः बह्वीः प्रतियोगिताः विजेष्यते। भवानपि तस्मै वर्धापनपत्रं लिखतु।

मातृचरणयोः साभिवादनं प्रणामाः, राधिकायै शुभाशिषः।

भवतां वशंवदः
आशुतोषः

प्रश्न 22.
निम्नलिखितं संवादं मञ्जूषाप्रदत्तपदसहायतया पूरयित्वा पुनः लिखत।
मञ्जूषाः अस्माभिः, नावगच्छामि, हीरकं, तेन, उपहारः, प्रत्यागताः कर्त्तव्यं, कर्तव्यबोधः, मूल्यवान्, तदर्थम्।
गौरवः – निधे ! मम पितृमहोदया: ह्यः विदेशात् (i) ……………………………………….. ।
निधिः – शोभनम् ! ततः (ii) ……………………………………….. किम् आनीतम् ? गौरवः – एकः अतीव मूल्यवान् (iii) ……………………………………….. ।
निधिः – किमपि स्वर्णं (iv) ……………………………………….. वा ?
गौरवः – नहि ततोऽपि अधिकं मूल्यवान् (v) ……………………………………….. ।
निधिः – कर्त्तव्यबोधः इति ? किम् (vi) ……………………………………….. ।
गौरवः – एष बोधः यत् (vii) ……………………………………….. देशनिन्दां त्यक्त्वा तदर्थं (viii) ……………………………………….. पालनीयम्।
निधिः – सत्यम्। वयं भारतीयाः केवलं निन्दामः।
अथवा
चित्र दृष्ट्वा मंजूषायां प्रदत्त शब्दानां सहायतया संस्कृतेन षडवाक्यानि निर्माय लिखत
मञ्जूषा – नदी, रजकः, क्षालयति, वस्त्राणि, तरति, शुष्यन्ति, शिलापट्टके, पर्वतः, ग्रामे, गर्दभस्य, पृष्ठे, धृत्वा, नयति, ग्रामीणाः, तम्, अन्नादिकं, प्रयच्छन्ति।
RBSE 10th Sanskrit Board Model Paper 7 with Answers 1
उत्तर :
गौरवः – निधे ! मम पितृमहोदया: ह्यः विदेशात् प्रत्यागताः।
निधिः – शोभनम् ! ततः तेन किम् आनीतम्?
गौरवः – एकः अतीव मूल्यवान् उपहारः।
निधिः – किमपि स्वर्णं हीरकं वा ?
गौरवः – नहि, ततोऽपि अधिक मूल्यवान् कर्तव्यबोधः।
निधिः – कर्त्तव्यबोधः इति किम् ? नावगच्छामि।
गौरवः – एष बोधः यत् अस्माभिः देशनिन्दां। त्यक्त्वा तदर्थं कर्त्तव्यं पालनीयम्। निधिः – सत्यम्, वयं भारतीयाः केवलं निन्दामः।
अथवा

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 7 with Answers

  • एका नदी प्रवहति पार्वे पर्वत: च अस्ति।
  • एक: रजक: नद्याः जले शिलापट्टकेवस्त्राणि क्षालयति।
  • एकस्यां रज्ज्वां वस्त्राणि शुष्यन्ति।
  • नद्या बालकः तरति।
  • रजकः स्वच्छवस्त्राणि गर्दभपृष्ठे धृत्वा गृहं नयति।
  • तदा सः वस्त्राणि ग्रामीणानां गृहेषु नयति।

प्रश्न 23.
अधोलिखितेषु षड्सु वाक्येषु केषाञ्चन चतुर्णां वाक्यानां संस्कृतभाषाम् अनुवादं करोतु
(1) यह मेरा घर है।
(2) वह एक शिक्षक है।
(3) वह सिनेमा देखता है।
(4) घोड़ा घास खाता है।
(5) वे फल चाहते हैं।
(6) तुम सब धन चुराते हो।
उत्तर :
(1) एतत् मम गृहम् अस्ति।
(2) सः एकः शिक्षकः अस्ति।
(3) सः चलचित्रं पश्यति।
(4) अश्वः घासं भक्षयति।
(5) ते फलम् इच्छन्ति।
(6) यूयं धनं चोरयथ।

Share this:

  • Click to share on WhatsApp (Opens in new window)
  • Click to share on Twitter (Opens in new window)
  • Click to share on Facebook (Opens in new window)

Related

Filed Under: Model Papers

Reader Interactions

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Primary Sidebar

Recent Posts

  • RBSE Solutions for Class 6 Maths Chapter 6 Decimal Numbers Additional Questions
  • RBSE Solutions for Class 11 Psychology in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 11 Geography in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 Hindi
  • RBSE Solutions for Class 3 English Let’s Learn English
  • RBSE Solutions for Class 3 EVS पर्यावरण अध्ययन अपना परिवेश in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 Maths in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 4 Hindi
  • RBSE Solutions for Class 4 English Let’s Learn English
  • RBSE Solutions for Class 4 EVS पर्यावरण अध्ययन अपना परिवेश in Hindi Medium & English Medium

Footer

RBSE Solutions for Class 12
RBSE Solutions for Class 11
RBSE Solutions for Class 10
RBSE Solutions for Class 9
RBSE Solutions for Class 8
RBSE Solutions for Class 7
RBSE Solutions for Class 6
RBSE Solutions for Class 5
RBSE Solutions for Class 12 Maths
RBSE Solutions for Class 11 Maths
RBSE Solutions for Class 10 Maths
RBSE Solutions for Class 9 Maths
RBSE Solutions for Class 8 Maths
RBSE Solutions for Class 7 Maths
RBSE Solutions for Class 6 Maths
RBSE Solutions for Class 5 Maths
RBSE Class 11 Political Science Notes
RBSE Class 11 Geography Notes
RBSE Class 11 History Notes

Copyright © 2023 RBSE Solutions

 

Loading Comments...