• Skip to main content
  • Skip to secondary menu
  • Skip to primary sidebar
  • Skip to footer
  • RBSE Model Papers
    • RBSE Class 12th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 10th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 8th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 5th Board Model Papers 2022
  • RBSE Books
  • RBSE Solutions for Class 10
    • RBSE Solutions for Class 10 Maths
    • RBSE Solutions for Class 10 Science
    • RBSE Solutions for Class 10 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 10 English First Flight & Footprints without Feet
    • RBSE Solutions for Class 10 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 10 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 10 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 10 Physical Education
  • RBSE Solutions for Class 9
    • RBSE Solutions for Class 9 Maths
    • RBSE Solutions for Class 9 Science
    • RBSE Solutions for Class 9 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 9 English
    • RBSE Solutions for Class 9 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 9 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 9 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 9 Physical Education
    • RBSE Solutions for Class 9 Information Technology
  • RBSE Solutions for Class 8
    • RBSE Solutions for Class 8 Maths
    • RBSE Solutions for Class 8 Science
    • RBSE Solutions for Class 8 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 8 English
    • RBSE Solutions for Class 8 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 8 Sanskrit
    • RBSE Solutions

RBSE Solutions

Rajasthan Board Textbook Solutions for Class 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 and 12

  • RBSE Solutions for Class 7
    • RBSE Solutions for Class 7 Maths
    • RBSE Solutions for Class 7 Science
    • RBSE Solutions for Class 7 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 7 English
    • RBSE Solutions for Class 7 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 7 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 6
    • RBSE Solutions for Class 6 Maths
    • RBSE Solutions for Class 6 Science
    • RBSE Solutions for Class 6 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 6 English
    • RBSE Solutions for Class 6 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 5
    • RBSE Solutions for Class 5 Maths
    • RBSE Solutions for Class 5 Environmental Studies
    • RBSE Solutions for Class 5 English
    • RBSE Solutions for Class 5 Hindi
  • RBSE Solutions Class 12
    • RBSE Solutions for Class 12 Maths
    • RBSE Solutions for Class 12 Physics
    • RBSE Solutions for Class 12 Chemistry
    • RBSE Solutions for Class 12 Biology
    • RBSE Solutions for Class 12 English
    • RBSE Solutions for Class 12 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 12 Sanskrit
  • RBSE Class 11

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 5 with Answers

March 28, 2022 by Prasanna Leave a Comment

Students must start practicing the questions from RBSE 10th Sanskrit Model Papers Set 5 with Answers provided here.

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 5 with Answers

समय : 2 घण्टा 45 मिनट
पूर्णाक : 80

परीक्षार्थिभ्यः सामान्यनिर्देशाः

  • परीक्षार्थिभ्यः सर्वप्रथमं स्वप्रश्नपत्रोपरि नामाङ्क: अनिवार्यतः लेख्यः।
  • सर्वे प्रश्नाः अनिवार्याः।
  • प्रत्येकस्य प्रश्नस्योत्तरं उत्तरपुस्तिकायामेव देयम्।
  • प्रत्येकस्य प्रश्नभागस्य उत्तरं क्रमानुसारमेकत्रैव लेखितव्यम्।
  • प्रश्नानां अंकभाराणि निम्नानुसाराणि सन्ति: –
खण्ड प्रश्नों की संख्या अंक प्रत्येक कुल अंक भार
खण्ड-अ 1(i से xii) 2 (i से vi) 3 (i से xii) = 30 1 30
खण्ड-ब 4 से 16 = 13 2 26
खण्ड-स 17 से 20 = 4 3 12
खण्ड-द 21 से 23 = 3 4 12

RBSE Solutions

खण्ड – अ

प्रश्न 1.
अधोलिखित प्रश्नानां उचित विकल्पं चिनुत

(i) बुद्धिमती पुत्रद्वयोपेता कुत्र चलिता (1)
(अ) नगरे
(बं) ग्रामे
(स) कानने
(द) पितुर्गृहम्
उत्तर :
(अ) नगरे

(ii) भारवेदनया कः कन्दति स्म – (1)
(अ) अभियुक्तः
(ब) ग्रामवासी
(स) आरक्षी
(द) रक्षापुरुष
उत्तर :
(ब) ग्रामवासी

(iii) उच्चै कः अहसत् (1)
(अ) ग्रामवासी
(ब) आरक्षी
(स) न्यायाधीश
(द) अतिथि
उत्तर :
(स) न्यायाधीश

RBSE Solutions

(iv) पूर्ण दिनं निद्रायमाणः कः तिष्ठति (1)
(अ) सिंहः
(ब) वकः
(स) उलूकः
(द) प्रकृतिमातुः
उत्तर :
(द) प्रकृतिमातुः

(v) पतितो वृषभः कथं भारं वहति (1)
(अ) कृच्छ्रेण
(ब) सुगमेन
(स) दीर्घेण
(द) लघ्वेण
उत्तर :
(अ) कृच्छ्रेण

(vi) रामस्य कुमारयोः च कुटुम्बवृत्तान्तः कीदृश: – (1)
(अ) विषम
(ब) अद्भुतम्
(स) रूपजातः
(द) समजात:
उत्तर :
(स) रूपजातः

(vii) पूर्णबलेन कृतः व्यायामः करोति (1)
(अ) हन्ति
(ब) प्रहरन्ति
(स) आहरन्ति
(द) विहरन्ति
उत्तर :
(अ) हन्ति

RBSE Solutions

(viii) मृगैः सह के अनुव्रजन्ति (1)
(अ) मृगाः
(ब) शावकाः
(स) गजः
(द) सिंह
उत्तर :
(ब) शावकाः

(ix) प्रकोपे अपगमे मनुष्यः किं अनुभवति
(अ) शीतलः
(ब) तप्तः
(स) उष्ण
(द) प्रसीदति
उत्तर :
(द) प्रसीदति

(x) का समीरचालिता मे वरणीया स्यात्
(अ) कुसमावलिः
(ब) दीपावलिः
(स) फलावलिः
(द) न कोऽपि
उत्तर :
(अ) कुसमावलिः

RBSE Solutions

(xi) ‘वनराजः’ शब्दस्यार्थमस्ति
(अ) मृग
(ब) शावकः
(स) मृगराजः
(द) वायसः
उत्तर :
(स) मृगराजः

(xii) दीने पुत्रे माता कीदृशी भवेत्
(अ) कृपार्द्रहृदया
(ब) विनीत हृदया
(स) कलुषित हृदया
(द) न कोऽपि
उत्तर :
(अ) कृपार्द्रहृदया

प्रश्न 2.
(क) समुचित विभक्ति प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत
(i) किं तस्य …………………. वा। (जीवित)
(ii) रामः …………………… जुगुप्सते। (पाप)
उत्तर :
(i) जीवितेन
(ii) पापात्।

(ख) कोष्ठके शब्दस्य समुचित रूप प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत
(ii) वृद्धोऽहं ………………………………… युवाधन्वी सरथः कवची शरी। (युष्मद्)
(iv) ………………………………… साकं मैत्रीवर्धनस्य न काप्यावश्यकता। (सोमधर)
उत्तर :
(iii) त्वम्
(iv) सोमधरेण।

RBSE Solutions

(ग) कोष्ठके प्रदत्त प्रकृति प्रत्ययाभ्यां पदं निर्माय वाक्य पूरयत
(V) आचार्यस्य ………………………………… वर्णयितुं न शक्यते। (गुरु+त्व)
(vi) पुरस्कारं ………………………………… छात्रः प्रसन्नः भवति। (लभ्+शानच्)
उत्तर :
(v) गुरुत्वम्
(vi) लभमानः।

प्रश्न 3.
अधोलिखितं अपठित गद्यांशं पठित्वा एतदाधारित प्रश्नानाम् यथानिर्देशं उत्तर लिखत – (1 x 10 = 10)

एतद्विज्ञानस्य युगमस्ति। मानव जीवनस्य प्रत्येकस्मिन् क्षेत्रे विज्ञानमस्माकं महदुपकारं करोति। शिक्षाया क्षेत्रे विज्ञानेन महती उन्नतिकृता। मुद्रण यन्त्रेण पुस्तकानि मुद्रितानि भवन्ति। समाचारपत्राणि च प्रकाश्यन्ते। दूरदर्शनमपि शिक्षायाः प्रभावोत्पादकं साधनस्ति। सूचनायाः क्षेत्रे तु अनेन क्रान्तिकारीणि परिवर्तनानि कृतानि। अनेन मनोरञ्जनेन सह देशविदेशानां वृत्तमपि ज्ञायते। सङ्गणकयन्त्रम् आकाशवाणी चापि एवस्मिन् कार्ये सहाय्यौ भवतः।

विज्ञानेन अस्माकं यात्रा सुकराभवत्। शकटात् आरभ्य राकेटयानपर्यन्तं सर्वमेव विज्ञानेन एव प्रदत्तम्। भूभागे वयं वाष्पयानादिभिः विविधैः यानैः यथेच्छं भ्रमामः वायुयानेन आकाशे खगवत् विचरामः जलयानेन च जलचरैरिव प्रगाढे सागरे संतरामः।

इदानीं तु चन्द्रलोकस्यापि यात्रा अन्तरिक्ष यानेन सम्भवति।
(i) अस्य अनुच्छेदस्य उपयुक्तं शीर्षकं लिखत।
(ii) विज्ञानेन मानवस्य यात्रा कीदृशी जाता?
(iii) वृत्तज्ञाने दूरदर्शनस्य के सहायकाः भवन्ति?
(iv) दूरदर्शनम् सूचनायाः क्षेत्रे किं कृतम् ?
(v) ‘सागरे सन्तरामः’ अत्र ‘सन्तरामः’ क्रियाया कर्ता अस्ति।
(vi) ‘महदुपकारकम्’ इत्यनयोः पदयोः विशेषण पदं अस्ति।
(vii) ‘अनेन क्रान्तिकारीणि …..।’ अत्र ‘अनेन’ इति सर्वनाम पदं कस्य स्थाने प्रयुक्तम् ?
(अ) विज्ञानेन
(ब) दूरदर्शनेन
(स) आकाशवाण्या
(द) मुद्रणेन
(viii) ‘जले आकाशे च स्वैरं विचरामः” अत्र आकाशे पदस्य पर्यायपदमस्ति।
(ix) ‘शकटात्’ इति पदस्य हिन्दी अर्थः क?
(x) ‘भवतः’ इति पदे लकार – पुरुष – वचनं लिखत।
उत्तर :
(i) विज्ञानस्य महत्वम्।
(ii) विज्ञानेन मानवस्य यात्रा सुकरा अभवत्।
(iii) सङ्गणकआकाशवाणी चापि अस्मिन् वृत्तज्ञाने सहाय्यौ भवतः।
(iv) सूचनायाः क्षेत्रे तु दूरदर्शनेन क्रान्तिकारीणि परिवर्तनानि कृतानि।
(v) (अ) वयम्
(vi) (अ) महत्
(vii) (ब) दूरदर्शनेन
(viii) (ब) नभे।
(ix) बैलगाड़ी से।
(x) लट्लकार, प्रथमपुरुष द्विवचन।

RBSE Solutions

(xi) – (xii) अधोलिखित प्रश्नानां उत्तर : संस्कृत माध्यमेन लिखत

1. व्याघ्रः किं विचार्य पलायितः?
अथवा
रामः लवकुशी कुत्र उपवेशयितुं कथयति?
उत्तर :
व्याघ्रमारी काचिद् इयम् इति विचार्य व्याघ्रः पलायितः। अथवा रामः लवकुशी आसनाध मुिपवेशयितुं कथयति।

2. वसन्तस्य गुणं कः जानाति?
अथवा
सुरभिः का आसीत्?
उत्तर :
वसन्तस्य गुणं जानाति। अथवा सुरभिः सर्वधेनूनां जननी आसीत्।

खण्ड – ब

लघूत्तरात्मक प्रश्नाः

प्रश्न 4.
अधोलिखितपदयोः संधिविच्छेदं कृत्वा सन्धेः नामापि लिखत : (1 + 1 = 2)
दिग्गजाः, आकृतिर्न
उत्तर :
दिक + गजाः (हल्, जश्त्व), आकृति: + न – (विसर्ग सन्धि-रुत्व)।

प्रश्न 5.
अधोलिखितपदयोः सन्धिं कृत्वा सन्धेः नामापि लिखत – (1 + 1 = 2)
सत्+ चरित्रः, ततः+तया
उत्तर :
सच्चरित्रः (हल, जश्त्व), ततस्तया (विसर्ग-सत्व)।

RBSE Solutions

प्रश्न 6.
अधोलिखितरेखाङ्कित पदयोः समस्तपदानां विग्रहं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत – (1 + 1 = 2)
(क) एकान्तकान्तारे क्षणमपि मे स्यात् सञ्चरणम्।
(ख) वयोबलशरीराणि देशकालाशनानि च।
उत्तर :
(क) एकान्ते कान्तारे (कर्मधारय समास)
(ख) देशः च कालः च अशनम् च (द्वन्द्व समास)।

प्रश्न 7.
अधोलिखितरेखाङ्कित पदयोः विग्रहपदानां समासं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत – (1 + 1 = 2)
(क) सः चक्रेण सह गच्छति।
(ख) तस्य तारेण स्वरेण प्रबुद्धाः ग्रामवासिनः।
उत्तर :
(क).सचक्रम् (द्वन्द्व समास)
(ख) तारस्वरेण (कर्मधारय समास)।

प्रश्न 8.
अधोलिखितपदयोः उपसर्ग शब्दं च पृथक् कृत्वा लिखत (1 + 1 = 2)
(क) उद्भवति (ख) अधिगच्छति आरम्भ।
उत्तर :
(क) उत्+भवति
(ख) अधि+गच्छति।

प्रश्न 9.
मंजूषायां प्रदत्तैः अव्ययपदैः रिक्तस्थानानि पूरयित्वा लिखत – (1 + 1 = 2)
(क) ……………………………….. अहम् न आगमिष्यामि। (तत्र/तावत्/तदा)
(ख) सिंहस्य अभावे वने जीवाः ……………………………….. भ्रमन्ति। (यदा/तदा/इतस्ततः)
उत्तर :
(क) तावत्
(ख) इतस्ततः।

RBSE Solutions

प्रश्न 10.
अधोलिखितौ संख्यावाचिशब्दौ संस्कृते लिखत – (1 + 1 = 2)
650, 1008
उत्तर :
पञ्चाशदधिकष्टशतम्, अष्टाधिकसहस्रम्।

प्रश्न 11.
अधोलिखितवाक्ययोः रेखाङ्कितपदमाधृत्य प्रश्न निर्माणं कुरुत – (1 + 1 = 2)
(क) चौरस्य पादध्वनिना अतिथिः प्रबुद्धः।
(ख) उद्याने पक्षिणां कलरवं चेतः प्रसादयति।
उत्तर :
(क) कस्य पादध्वनिना अतिथिः प्रबुद्धः ?
(ख) उद्याने केषां कलरवं चेतः प्रसादयति ?

प्रश्न 12.
अधोलिखितश्लोकस्य अन्वयं कुरुत- (1 + 1 = 2)
यो न रक्षति वित्रस्तान् पीड्यमानान्परैः सदा।
जन्तून् पार्थिवरूपेण स कृतान्तो न संशयः।।
उत्तर :
अन्वय-यः सदा पार्थिवरूपेण परैः पीड्यमानान् वित्रस्तान् जन्तून् न रक्षति सः कृतान्तः न संशयः।

प्रश्न 13.
अधोलिखितवाक्ययोः शुद्धं कृत्वा लिखत (1 + 1 = 2)
(क) शिवः पार्वत्याः सह तिष्ठति।
(ख) व्याघ्रः मृगेषु हन्ति।
उत्तर :
(क) शिवः पार्वत्या सह तिष्ठति।
(ख) व्याघ्र मृगान् हन्ति।

RBSE Solutions

प्रश्न 14.
स्वपाठ्यपुस्तकात् श्लोकद्वयं संस्कृतभाषायाम् लिखत। (1 + 1 = 2)
उत्तर :
(i) न चास्ति सदृशं तेन किञ्चित्स्थौल्यापकर्षणम्।
न च व्यायामिनं मर्त्यमर्दयन्त्यरयो बलात्।।
(ii) दुष्कराण्यापि कर्माणि मतिवैभवशालिनः।
नीतिं युक्तिं समालम्ब्य लीलयैव प्रकुर्वते।।

प्रश्न 15.
‘बुद्धिर्बलवती सदा’ इति कथाया सारं हिन्दी भाषायां लिखत। (1 + 1 = 2)
उत्तर :
देउल नाम का एक गाँव था। उस गाँव में एक राजसिंह नाम का राजपूत रहता था। उसकी पत्नी बुद्धिमती नाम की दो पुत्रों के साथ अपने मायके गई थी। रास्ते में गहन जंगल में उसने एक बाघ को देखा। बाघ को आता देखकर उसने तीव्रता के साथ पुत्रों को थप्पड़ मार कर कहा-क्या तुम एक-एक बाघ खाने के लिये विवाद कर रहे हो। यह तो एक ही है, इसे बाँट कर खा लो। बाद में जब दूसरा कोई आयेगा तब खा लेना।

यह सुनकर उसने सोचा कि यह तो बाघ मारने वाली है। ऐसा मानकर बाघ भयभीत हुआ वहाँ से भाग गया। भयभीत बाघ को देखकर कोई वंचक गीदड़ उसका उपहास करते हुये बोला-“श्रीमान् किसके डर से भाग रहे हो?” बाघ ने कहाबाघमरी मुझे मारने वाली थी, परन्तु मैं तो जान बचाकर भाग आया हूँ।

गीदड़ बोला – बाघ तुमने बड़ी आश्चर्य की बात कही कि मनुष्य से भी डर कर भागते हो। स्वामी! तुम वहाँ चलो, यदि पास में उसे देखते हो तो उसे मार देना। बाघ ने कहा – यदि तुम मुझे अकेले छोड़ गये तो शर्त बेशर्त हो जायेगी। इस प्रकार बाघ को समझाकर गीदड़ पुनः वहाँ आया, जहाँ बुद्धिमती थी।

गीदड़ के साथ पुनः आते हुये बाघ को देखकर बुद्धिमती ने सोचा-“गीदड़ द्वारा प्रोत्साहित किए गये इस बाघ से अब कैसे मुक्त होऊँ ?” परन्तु उस त्वरित बुद्धि ने गीदड़ की ओर इशारा करके भयभीत करते हुये कहा – “अरे मुर्ख, पहले तुमने मुझे तीन बाघ लाकर दिये थे।

विश्वास दिलाकर आज एक ही कैसे लाये हो, बोलो।” ऐसा कहकर वह बाघमारी बाघ के भय से मुक्त हुई शीघ्र ही तेज गति दौड़ गई। बाघ तुरन्त गले में ग्रीदड़ को लटकाये हुये भाग गया। इस प्रकार वह बुद्धिमती बाघ के भय से पुनः मुक्त हो गई।

प्रश्न 16.
पाठ्यपुस्तकात पद्यांशस्य संस्कृते भावार्थ लेखनम् – (द्वयो एकस्य)
हरिततरूणां ललितलतानां माला रमणीया।
कुसुमावलिः समीरचालिता स्यान्मे वरणीया ॥
नवमालिका रसालं मिलिता रुचिरं संगमनम्। शुचि….. ॥
अथवा
निजबुद्धया विमुक्तो सा भयाद् व्याघ्रस्य भामिनी।
बुद्धिमान् लोके मुच्यते महतो भयात् ॥
उत्तर :
हरिततरूणां ललितलतानां रमणीया माला, समीरचालिता कुसुमावलिः मे वरणीया स्यात्। नवमालिका मिलिता रसालं रुचिरं सङ्गमनम्। – शुचिपर्यावरणं शरणम्।।

RBSE Solutions

खण्ड – स

प्रश्न 17.
अधोलिखितस्य गद्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दी भाषायां अनुवादं करोतु सर्वेष्वपत्येषु जननी तुल्यवत्सला एव। तथापि दुर्बले सुते मातुः अभ्यधिका कृपा सहजैव इति। सुरभिवचनं श्रुत्वा भ्रशं विस्मितस्याखण्डलस्यापि हृदयमद्रवत्। स च तामेववमसान्त्वयत् – “गच्छवत्से! सर्वं भ्रद्रं जायेत” अचिरादेव चण्डवातेन मेघरवैश्च सह प्रवर्षः समजायत। लोकानां पश्यताम् एव सर्वत्र जलोपप्लवः सञ्जातः। कृषक: हर्षातिरेकेण कर्षणविमुखः सन् वृषभौ नीत्वा गृहमगात्।
अथवा
गजः – समीपतः एवागच्छन् अरे! अरे! सर्वं सम्भाषणं शृण्वन्नेवाहम् अत्रागच्छम्।
अहं विशालकायः, बलशाली, पराक्रमी च। सिंहः वा स्यात् अथवा अन्यः कोऽपि, वन्यपशून् तु तुदन्तं जन्तुमहं स्वशुण्डेन पोथयित्वा मारयिष्यामि। किमन्यः कोऽप्यस्ति एतादृशः पराक्रमी।
अतः अहमेव योग्यः वनराजपदाय।
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह गद्यांश हमारी पाठ्यपुस्तक ‘शेमुषी’ के ‘जननी तुल्यवत्सला’ पाठ से लिया गया है। मूलतः यह पाठ महर्षि वेदव्यास-कृत महाभारत के वनपर्व से सङ्कलित है। इस गद्यांश में वर्णित है कि भाग्य से वर्षा हो जाती है, प्रसन्न किसान बैलों को लेकर घर चला गया, जिससे दीन बैल की जान सुरक्षित हो जाती –

हिन्दी अनुवाद-सभी सन्तानों पर माता का समान वात्सल्य होता है। फिर भी कमजोर बेटे पर अधिक मेहरबानी होनी स्वाभाविक होती है। सुरभि के वचन सुनकर अत्यधिक आश्चर्यचकित इन्द्र का भी हृदय द्रवित हो गया (पिघल गया) और उसने उसे इस प्रकार , सान्त्वना प्रदान की-“जाओ बेटी सबका कल्याण हो।” शीघ्र ही तेज वायु से मेघों की गर्जना के साथ वर्षा हो गई। लोगों के देखते-देखते सब जगह जलभराव हो गया। किसान अत्यन्त प्रसन्नता के साथ हल जोतना छोड़कर बैलों को लेकर घर चला गया।

प्रश्न 18.
अधोलिखित पद्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दीभाषयां अनुवादं करोतु –
हृदिस्थानास्थितो वायुर्यदा वक्त्रं प्रपद्यते।
व्यायामं कुर्वतो जन्तोस्तबलार्धस्य लक्षणम्।।
अथवा
यदि पुत्र सहस्रं मे, सर्वत्र सममेव मे।
दीनस्य तु सतः शुक्रः! पुत्रस्याभ्याधिका कृपा।।।
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह श्लोक हमारी शेमुषी पाठ्य पुस्तक के ‘व्यायामः सर्वदा पथ्यः’ पाठ से लिया गया है। यह पाठ आ चार्य सुश्रुत-रचित सुश्रुत-संहिता आयुर्वेद ग्रन्थ से सङ्कलित है। इस श्लोक में आचार्य अर्धबल का लक्षण कहते हैं।

हिन्दी-अनुवाद- जिस समय (जब) हृदयस्थल में विद्यमान वात (हवा) मुख की ओर प्रवृत्त होती है तब व्यायाम करने वाले प्राणी के आधे बल (सामर्थ्य) का लक्षण (संकेत) प्रतीत होता है।

RBSE Solutions

प्रश्न 19.
अधोलिखित नाट्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दीभाषयां अनुवादं करोतु –
लवः – आवां यमलौ।
रामः – सम्प्रति युज्यते। किं नामधेयम् ?
लवः – आर्यस्य वन्दनायां लव इत्यात्मानं श्रावयामि (कुशं निर्दिश्य) आर्योऽपि गुरुचरणवन्दनायाम् …
कुशः – अहमपि कुश इत्यात्मानं श्रावयामि।
रामः – अहो! उदात्तरम्यः समुदाचारः। किं नामधेयो भवतोगुरुः ?
अथवा
सिंहः – तूष्णीं भव भोः। युवामपि मत्सदृशौ भक्षको न तु रक्षकौ। एते वन्यजीवाः भक्षक रक्षकपदयोग्यं न मयन्ते अतएव विचारविमर्शः प्रचलित।
बक: – सर्वथा सम्यगुक्तम् सिंहमहोदयेन। वस्तुतः एव सिंहेन बहुकालपर्यन्तं शासनं कृतम् परमधुना तु कोऽपि पक्षी एव राजेति निश्चेतव्यम् अत्र तु संशीतिलेशस्यापि अवकाशः एव नास्ति।
सर्वे पक्षिणः (उच्चैः) – आम् आम् – कश्चित् खगः एव वनराजः भविष्यति इति।
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह नाट्यांश हमारी ‘शेमुषी’ पाठ्य पुस्तक के ‘शिशुलालनम्’ पाठ से लिया गया है। यह पाठ दिङ्नाग द्वारा रचित ‘कुन्दमाला’ नाटक से संकलित है। इस नाट्यांश में नाटककार लव और कुश के साथ राम का संवाद प्रस्तुत करता है। यहाँ राम कुश और लव से परिचय पूछते हैं। उन दोनों के वंश, गुरु, पिता और माता आदि के विषय में जानना चाहते हैं।

हिन्दी-अनुवाद-राम- यह आप दोनों (कुश-लव) की सुन्दरता को देखने से उत्पन्न कुतूहल के कारण पूछता हूँ कि क्षत्रिय कुल में उत्पन्न (तुम्हारे) पितामहों (पूर्वजों) का सूर्य एवं चन्द्र वंशों में से कौन जन्मदाता है अर्थात् आप सूर्यवंशी हैं अथवा चन्द्रवंशी। लव- हम दोनों जुड़वाँ भाई हैं।

राम- अब ठीक है। क्या नाम है ? लव- श्रीमान् की सेवा में मैं अपने को ‘लव’ सुनाता (कहता हूँ) (कुश की ओर संकेत करके) भैया भी गुरुचरणों की सेवा में ……। कुश -मैं भी ‘कुश’ अपना नाम निवेदन करता हूँ। राम- आश्चर्य है, अत्यधिक शिष्टाचार है। आपके गुरुजी का क्या नाम है ?

RBSE Solutions

प्रश्न 20.
अधोलिखित क्रमरहितानि कथावाक्यानि क्रमेण योजयित्वा कथाक्रम संयोजनम् कुरुत –
1. तदा नृपः विक्रमादित्यः नदीं प्रविश्य पुत्रेण सहितं वृद्धम् अति प्रवाहात् आकृष्य तटम् आनीतवान्।
2. तदानीम् एव एकः वृद्धः स्वपुत्रेण सह नद्याः प्रवाहेण प्रवाहितः सः त्राहिमाम् इति आकारितवान् किन्तु तत्र उपस्थित – नगरजनाः सविस्मय त वृद्ध पश्यन्ति।
3. परिभ्रमन् सः एकं नगरं प्राप्तवान्।
4. एकदा राजा विक्रमादित्य योगिवेशं धृत्वा राज्यपर्यटनं कर्तुम् अगच्छत्।। तत्र नगरवासिनः पुराणकथां श्रृण्वन्ति स्म।
6. तस्य चीत्कारं श्रुत्वाऽपि तयोः प्राणरक्षां कोऽपि न करोति।
अथवा
अधोलिखित पंचशब्देषु केचन त्रयाणांशब्दानां संस्कृते वाक्यः निर्माण कुरुत –
क्रुध्, प्रणम्य, गच्छताम्, सर्वेषु, पुत्रे
उत्तर :
1. एकदा राजा विक्रमादित्यः योगिवेश धृत्वा राज्य पर्यटनं कर्तुम् अगच्छत्।
2. परिभ्रमन् सः एकं नगरम् प्राप्तवान्।
3. तत्र नगरवासिनः पुराण कथां श्रृण्वन्ति स्म।
4. तदानीम् एव एकः वृद्धः स्वपुत्रेण सह नद्याः प्रवाहेण प्रवाहितः सः त्राहिमाम् इति आकारितवान् किन्तु तत्र उपस्थित – नगर जनाः सविस्मयं तं वृद्धं पश्यन्ति।
5. तस्य चीत्कारं श्रुत्वाऽपि तयोः प्राणरक्षां कोऽपि न करोति।
6. तदा नृपः विक्रमादित्यः नदी प्रविष्य पुत्रेण सह वृद्धं अतिप्रवाहात् आकृष्य तटम् आनीतवान्।
अथवा
1. क्रुध् – दुर्जनः सज्जनाय क्रुध्यति।
2. प्रणम्य – सेवकः प्रणम्य अवदत्।
3. गच्छताम् – तौ गृहं गच्छताम्।

RBSE Solutions

प्रश्न 21.
भवान् दिवाकरः दशम कक्षायाः छात्रः। आदर्श माध्यमिक विद्यालये पठन्ति। आधारकार्ड प्राप्तुं अध्ययन प्रमाण – पत्रस्य आवश्यकता वर्तते। अतः प्रधानाध्यापकाय अध्ययन – प्रमाण – पत्रं प्राप्तुं प्रार्थना पत्रम् लिखत।
अथवा
भवतां नाम सौरभः। भवतां विद्यालये वार्षिकोत्सवे संस्कृतनाटकस्य मञ्चनं भविष्यति। तदर्थं स्वमित्रं गौरवं प्रति लिखितं निमन्त्रणपत्रं मञ्जूषापदसहायतया पूरयित्वा पुनः उत्तरपुस्तिकायां लिखत। मञ्जूषा – द्रष्टुम्, दिल्लीतः, कुशली, मञ्चनम्, गौरव !, दीपावल्याः, करिष्यामि, उत्साहवर्धनम्।

सर्वोदयविद्यालयः
(i) ……………………………….. ।
दिनाङ्कः 25.08.20_ _
प्रियमित्र (ii) ………………………………..

दीपावलिपर्वणः शुभाशंसाः। अत्र सर्वगतं कुशलम्। भवान् अपि (iii) ……………………………….. इति मन्ये। अस्माकं विद्यालयस्य वार्षिकोत्सवः (iv) ……………………………….. पर्वणः शुभावसरे भविष्यति। तत्र अस्माकं पुस्तकस्य ‘रमणीया हि सृष्टिः एषा’ इति नाटकस्य (v) ……………………………….. भविष्यति। अहं तस्मिन् नाटके काकस्य अभिनयं (vi) ……………………………….. । भवान् अवश्यमेव तत् (vii) ……………………………….. आगच्छतु। मम अपि (viii) भविष्यति। सर्वेभ्यः अग्रजेभ्यः मम प्रणामाञ्जलिः निवेद्यताम् इति।।

भवदीयः वयस्यः
सौरभः
उत्तर :
सेवायाम्
श्रीमन्तः प्रधानाध्यापक महोदयाः, धौलपुरम्।
विषय – अध्ययन – प्रमाण – पत्रं प्राप्तुं प्रार्थना – पत्रम्

महोदयाः,
सविनयं निवेदनम् अस्ति यद् अहम् ई – मित्रात् आधारकार्ड प्राप्तुम् इच्छामि। तस्य हेतोः विद्यालयस्य अध्ययन – प्रमाण पत्रम् अपेक्षते। अहं दशम कक्षायाः छात्रः अस्मि। अतः मह्यम् निरन्तराध्ययनस्य प्रमाण – पत्रम् प्रदाय अनुगृह्णन्तु माम् श्रीमन्तः। सधन्यवादम् भवताम् आज्ञाकारी शिष्यः

दिनाङ्कः 6.3.20_ _

दिवाकर
(दशमी कक्षा)

अथवा

सर्वोदयविद्यालयः
दिल्लीतः
दिनाङ्कः 25.08.20_ _

RBSE Solutions

प्रियमित्र गौरव !
दीपावलिपर्वणः शुभाशंसाः। अत्र सर्वगतं कुशलम्। भवान् अपि कुशली इति मन्ये। अस्माकं विद्यालयस्य वार्षिकोत्सवः दीपावल्याः पर्वणः शुभावसरे भविष्यति। तत्र अस्माकं पुस्तकस्य ‘रमणीया हि सृष्टिः एषा’ इति नाटकस्य मञ्चनं भविष्यति। अहं तस्मिन् नाटके काकस्य अभिनयं करिष्यामि। भवान् अवश्यमेव तत् द्रष्टुम् आगच्छतु। मम अपि उत्साहवर्धनं भविष्यति। सर्वेभ्यः अग्रजेभ्यः मम प्रणामाञ्जलिः निवेद्यताम् इति।

भवदीयः वयस्यः
सौरभः

प्रश्न 22.
अधोलिखितं संवादं मञ्जूषाप्रदत्तपदसहायतया पूरयित्वा पुनः लिखत।
मञ्जूषा – अद्य, प्रदर्शनी, भवत्याः, अनुजः, कलानिकेतने, जानामि, सौभाग्यम्, करिष्यामः, एकाकी, स्वागतम्।।
प्रभा – शोभने ! कुत्र गच्छसि ?
शोभना – चित्र (i) ……………………………….. द्रष्टुम् (ii) ……………………………….. ।
प्रभा – (iii) ……………………………….. कलानिकेतनस्य प्राङ्गणे चित्र प्रदर्शनी प्रदर्शिता।
शोभना अहं (iv) ……………………………….. । अद्य अहमपि (v) ……………………………….. गृहम् आगमिष्यामि।
प्रभा – मम (vi) ……………………………….. । भवत्याः स्वागतम्। किम् एकाकी एव आगमिष्यसि ?
शोभना – न न ! मम माता (vii) ……………………………….. च अपि भविष्यतः।
प्रभा – एवम्। प्रथमं मम गृहम् आगच्छतु। ततः मिलित्वा चलिष्यामः।
शोभना – एवमेव (viii) ……………………………….. ।
अथवा
चित्रं दृष्ट्वा शब्दसूचीसहायतया संस्कृते षष्ठवाक्यानि लिखत।
मञ्जूषा – छात्राः, शिक्षकाः, पुस्तकालयः, तरणतालः, कक्षाः, क्रीडाक्षेत्रं, परितः, उद्यानं, अनुशासनं, पठन्ति, विद्यालयः, पुस्तकानि, अभ्यासः।
RBSE 10th Sanskrit Board Model Paper 5 with Answers 1
उत्तर :
प्रभा – शोभने! कुत्र गच्छसि ?
शोभना – चित्रप्रदर्शनी द्रष्टुं कलाकेन्द्रे।
प्रभा – अद्य कलानिकेतनस्य प्राङ्गणे चित्रप्रदर्शनी प्रदर्शिता।
शोभना – अहं जानामि। अद्य अहमपि भवत्याः गृहम् आगमिष्यामि।।
प्रभा – मम सौभाग्यम्। भवत्याः स्वागतम्। किम् एकाकी एव आगमिष्यसि।
शोभना – न, न ! मम माता अनुजः च अपि भविष्यतः।
प्रभा – एवम्। प्रथमं मम गृहम् आगच्छतु। ततः मिलित्वा चलिष्यामः।
शोभना – एवमेव करिष्यामः।
अथवा
(i) अद्य बालदिवसः अस्ति।
(ii) विद्यालयस्य एकस्मिन् भागे बालभवनम् अस्ति।
(iii) क्रीडाङ्गणे छात्राः कन्दुकेन क्रीडन्ति, धावन्ति आनन्दं च अनुभवन्ति।
(iv) बालदिवसे सर्वे छात्राः आनन्दम् अनु भवन्ति।
(v) बालदिवसे क्रीडाप्रतियोगिता वाद – विवादप्रतियोगिता च भवतः।
(vi) बालदिवसे बालसभायाः आयोजनं भवति।

RBSE Solutions

प्रश्न 23.
अधोलिखितेषु षड्स वाक्येषु केषाञ्चन चतुर्णा वाक्यानां संस्कृतेन अनुवादं कुरुत
(1) राजा ने रक्षा की।
(2) वह प्रसन्न हुआ।
(3) उसका मित्र आया।
(4) कृष्ण ने अर्जुन से कहा।
(5) मुनि ने तप किया।
(6) शिशु भयभीत था।
उत्तर :
(1) नृपः अरक्षत्।
(2) सः प्रसन्नः अभवत्।
(3) तस्य मित्रम् आगच्छत्।
(4) कृष्णः अर्जुनम् अकथयत्।
(5) मुनिः तपः अकरोत्।
(6) शिशुः भयभीतः आसीत्।

Share this:

  • Click to share on WhatsApp (Opens in new window)
  • Click to share on Twitter (Opens in new window)
  • Click to share on Facebook (Opens in new window)

Related

Filed Under: Model Papers

Reader Interactions

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Primary Sidebar

Recent Posts

  • RBSE Class 5 Hindi रचना पत्र लेखन
  • RBSE Solutions for Class 9 Science Chapter 2 पदार्थ की संरचना एवं अणु
  • RBSE Solutions for Class 5 Hindi परिवेशीय सजगता
  • RBSE Solutions for Class 5 Hindi Chapter 14 स्वर्ण नगरी की सैर
  • RBSE Solutions for Class 5 Hindi Chapter 17 चुनाव प्रक्रिया कब, क्या व कैसे?
  • RBSE Class 5 Hindi व्याकरण
  • RBSE Solutions for Class 5 Hindi Chapter 16 दृढ़ निश्चयी सरदार
  • RBSE for Class 5 English Vocabulary One Word
  • RBSE Solutions for Class 5 Environmental Studies Manachitr
  • RBSE Solutions for Class 9 Maths Chapter 1 वैदिक गणित Additional Questions
  • RBSE Class 5 English Vocabulary Road Safety

Footer

RBSE Solutions for Class 12
RBSE Solutions for Class 11
RBSE Solutions for Class 10
RBSE Solutions for Class 9
RBSE Solutions for Class 8
RBSE Solutions for Class 7
RBSE Solutions for Class 6
RBSE Solutions for Class 5
RBSE Solutions for Class 12 Maths
RBSE Solutions for Class 11 Maths
RBSE Solutions for Class 10 Maths
RBSE Solutions for Class 9 Maths
RBSE Solutions for Class 8 Maths
RBSE Solutions for Class 7 Maths
RBSE Solutions for Class 6 Maths
RBSE Solutions for Class 5 Maths
RBSE Class 11 Political Science Notes
RBSE Class 11 Geography Notes
RBSE Class 11 History Notes

Copyright © 2025 RBSE Solutions

 

Loading Comments...