• Skip to main content
  • Skip to secondary menu
  • Skip to primary sidebar
  • Skip to footer
  • RBSE Model Papers
    • RBSE Class 12th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 10th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 8th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 5th Board Model Papers 2022
  • RBSE Books
  • RBSE Solutions for Class 10
    • RBSE Solutions for Class 10 Maths
    • RBSE Solutions for Class 10 Science
    • RBSE Solutions for Class 10 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 10 English First Flight & Footprints without Feet
    • RBSE Solutions for Class 10 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 10 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 10 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 10 Physical Education
  • RBSE Solutions for Class 9
    • RBSE Solutions for Class 9 Maths
    • RBSE Solutions for Class 9 Science
    • RBSE Solutions for Class 9 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 9 English
    • RBSE Solutions for Class 9 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 9 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 9 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 9 Physical Education
    • RBSE Solutions for Class 9 Information Technology
  • RBSE Solutions for Class 8
    • RBSE Solutions for Class 8 Maths
    • RBSE Solutions for Class 8 Science
    • RBSE Solutions for Class 8 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 8 English
    • RBSE Solutions for Class 8 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 8 Sanskrit
    • RBSE Solutions

RBSE Solutions

Rajasthan Board Textbook Solutions for Class 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 and 12

  • RBSE Solutions for Class 7
    • RBSE Solutions for Class 7 Maths
    • RBSE Solutions for Class 7 Science
    • RBSE Solutions for Class 7 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 7 English
    • RBSE Solutions for Class 7 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 7 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 6
    • RBSE Solutions for Class 6 Maths
    • RBSE Solutions for Class 6 Science
    • RBSE Solutions for Class 6 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 6 English
    • RBSE Solutions for Class 6 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 5
    • RBSE Solutions for Class 5 Maths
    • RBSE Solutions for Class 5 Environmental Studies
    • RBSE Solutions for Class 5 English
    • RBSE Solutions for Class 5 Hindi
  • RBSE Solutions Class 12
    • RBSE Solutions for Class 12 Maths
    • RBSE Solutions for Class 12 Physics
    • RBSE Solutions for Class 12 Chemistry
    • RBSE Solutions for Class 12 Biology
    • RBSE Solutions for Class 12 English
    • RBSE Solutions for Class 12 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 12 Sanskrit
  • RBSE Class 11

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 6 with Answers

March 28, 2022 by Prasanna Leave a Comment

Students must start practicing the questions from RBSE 10th Sanskrit Model Papers Set 6 with Answers provided here.

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 6 with Answers

समय : 2 घण्टा 45 मिनट
पूर्णाक : 80

परीक्षार्थिभ्यः सामान्यनिर्देशाः

  • परीक्षार्थिभ्यः सर्वप्रथमं स्वप्रश्नपत्रोपरि नामाङ्क: अनिवार्यतः लेख्यः।
  • सर्वे प्रश्नाः अनिवार्याः।
  • प्रत्येकस्य प्रश्नस्योत्तरं उत्तरपुस्तिकायामेव देयम्।
  • प्रत्येकस्य प्रश्नभागस्य उत्तरं क्रमानुसारमेकत्रैव लेखितव्यम्।
  • प्रश्नानां अंकभाराणि निम्नानुसाराणि सन्ति: –
खण्ड प्रश्नों की संख्या अंक प्रत्येक कुल अंक भार
खण्ड-अ 1(i से xii) 2 (i से vi) 3 (i से xii) = 30 1 30
खण्ड-ब 4 से 16 = 13 2 26
खण्ड-स 17 से 20 = 4 3 12
खण्ड-द 21 से 23 = 3 4 12

RBSE Solutions

खण्ड – अ

प्रश्न 1.
अधोलिखित प्रश्नानां उचित विकल्पं चिनुत

(i) व्याघ्रः जम्बुकं कुत्र गन्तुं निर्दिष्टवान्
(अ) गूढ़ प्रदेशम्
(ब) देउलाख्ये ग्रामे
(स) कानने
(द) निजबुद्ध्या
उत्तर :
(अ) गूढ़ प्रदेशम्

(ii) तम् अतिथिं ससम्मानं कः मुक्तवान्
(अ) आरक्षी
(ब) न्यायाधीशः
(स) ग्रामवासी
(द) अभियुक्त
उत्तर :
(ब) न्यायाधीशः

(iii) किं समालम्ब्य दुष्कराण्यपि कर्माणि कुर्वते
(अ) धर्मयुक्तम्
(ब) धनयुक्तम्
(स) नीतियुक्तम्
(द) न कोऽपि
उत्तर :
(स) नीतियुक्तम्

RBSE Solutions

(iv) ‘अरे वानर तूष्णी भव’ इति कः कथयति
(अ) वकः
(ब) पिकः
(स) गजः
(द) मयूरः
उत्तर :
(द) मयूरः

(v) ‘बहून्यपत्यानि मे’ इति केनोक्तम्
(अ) सुरभ्या
(ब) तुल्यवत्सला
(स) सुराधिप
(द) वशिष्ठः
उत्तर :
(अ) सुरभ्या

(vi) लवकुशयोः जननीं ‘वधू’ शब्देन कः आह्वयति
(अ) सुमित्रा
(ब) विश्वामित्रः
(स) वाल्मीकिः
(द) कृषकः
उत्तर :
(स) वाल्मीकिः

RBSE Solutions

(vii) शरीरायासजननं किं कुर्यात्
(अ) व्यायामः
(ब) परिश्रम्यः
(स) अध्ययनम्
(द) आलस्यम्
उत्तर :
(अ) व्यायामः

(vii) निर्बलः किं न जानाति
(अ) धर्मम्
(ब) बलम्
(स) अधर्मम्
(द) ज्ञानम्
उत्तर :
(ब) बलम्

(ix) काष्ठगतः वह्नि कं दहते
(अ) वस्तून्
(ब) मृत्तिकाया
(स) जलम्
(द) काष्ठम्
उत्तर :
(द) काष्ठम्

RBSE Solutions

(x) हरिततरूणां माला कीदृशी
(अ) रमणीया
(ब) अरमणीया
(स) उदात्त
(द) अनुदात्त
उत्तर :
(अ) रमणीया

(xi) ‘सविता’ शब्दस्यार्थमस्ति
(अ) चन्द्रः
(ब) तारकः
(स) सूर्यः
(द) आकाशः
उत्तर :
(स) सूर्यः

(xii) सर्वधेनूनां जननी आसीत्
(अ) सुरभिः
(ब) ताप्ती
(स) मन्दाकिनी
(द) गोमती
उत्तर :
(अ) सुरभिः

RBSE Solutions

प्रश्न 2.
(क) समुचित विभक्ति प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत
(i) ……………………………. अपि कमलं विकसति (पङ्क)
(ii) पराक्रमं कुर्वाणः ……………………………. निःसृत्य युद्धरतोऽभवत्। (दुर्ग)
उत्तर :
(i) पङ्के
(ii) दुर्गात्।

(ख) कोष्टके शब्दस्य समुचित रूप प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत
(iii) ……………………………. काकिणी अपि दत्ता। (यत्)
(iv) ……………………………. गंगा प्रभवति। (हिमालय)
उत्तर :
(iii) येन
(iv) हिमालयात्।

(ग) कोष्ठके प्रदत्त प्रकृति प्रत्ययाभ्यां पदं निर्माय वाक्य पूरयत
(v) ……………………………. सर्वत्र सम्मान्यते। (विद्या + मतुप्)
(vi) पुत्रेण अनुशासनम् …………………………….। (पाल् + अनीयर्)
उत्तर :
(v) विद्यावान्
(vi) पालनीयम्।

प्रश्न 3.
अधोलिखित अपठित गद्यांशं पठित्वा एतदाधारित प्रश्नानाम् यथानिर्देशं उत्तराणि लिखत – (1 x 10 = 10)

अद्य स्वस्थं स्वच्छं पर्यावरणस्य आवश्यकता वर्तते। पर्यावरणस्य रक्षा धर्मसम्मतमेव अस्ति। इति अस्माकं ऋषयः प्रतिपादितवन्तः। आवश्यकं वर्तते यद् वयं स्वजीवनं सन्तुलितं कुर्मः। प्रकृतेः संसाधनानां संरक्षणं कुर्मः। अपशिष्ट पदार्थानामवकरस्य वा निक्षेपण सावधानेन कुर्मः। अद्य प्रदूषणाद् निवारणार्थ सर्वकारेण महान्तः प्रयासाः क्रियन्ते। तेषु प्रयासेषु वयमपि सहभागिनेः भवाम। अधिकाधिक वृक्षारोपणं तेषां संरक्षणं चं कुर्मः।

प्राकृतिक जलस्रोतानां सुरक्षां कुर्मः। अनेन एव सौरोर्जायाः वायूर्जायाः च उपयोगं कुर्मः। सर्वत्र स्वच्छता च पालयामः। जीवमात्रस्य संरक्षणं कुर्मः। नदीतडागवापीना च स्वच्छतां स्थापयामः। ध्वनि विस्तारकयंत्राणां उपयोगं अवरोधयामः। पर्यावरणस्य महत्वमावश्यकतां च संस्मृत्य सर्वे वयं तस्य संरक्षणाय प्रयत्नं करिष्यामः। तर्हि विश्वः सुखी – सम्पन्नश्च भविष्यति। तदैव अस्माकं ‘सर्वे भवन्तु सुखिनः सर्वे सन्तु निरामया।’ कामना सफला भविष्यति।

RBSE Solutions

(i) अस्य अनुच्छेदस्य उपयुक्तं शीर्षकं लिखत।
(ii) अद्य कस्य आवश्यकता वर्तते?
(iii) जीवनस्य आवश्यकं किं वर्तते?
(iv) पर्यावरण – प्रदूषण – निवारणाय मानवेन किं करणीयम्? एकं कार्यं लिखत।
(v) वयम् सहभागिनः भवामः प्रयासेषु। अत्र ‘भवामः’ क्रियापदस्य कर्तृपदम् अस्ति।
(vi) ‘स्वच्छ पर्यावरणम्’ अत्र किं पदं विशेष्यम्।
(vii) ‘सर्वे भवन्तु सुखिनः’ अत्र ‘सर्वे’ कस्य पदस्य सर्वनामपदम् वर्तते
(अ) भवन्तु
(ब) सुखिन्
(स) प्राणिनाम्
(द) वृक्षानाम्
(viii) ‘दुःखिनः’ इति पदस्य अनुच्छेदात् विलोम पदं लिखत।
(ix) ‘तडाग’ शब्दस्यार्थमस्ति।
(x) ‘कुर्मः’ इति पदे लकार – पुरुष – वचनं लिखत।
उत्तर :
(i) पर्यावरणम्।
(ii) अद्य स्वस्थं-स्वच्छं पर्यावरणस्य आवश्यकता वर्तते।
(iii) आवश्यक वर्तते यद् वयं स्व-जीवनं सन्तुलितं कुर्मः।
(iv) अधिकाधिक वृक्षारोपण तेषां संरक्षणं च मानवेन करणीयम्।
(v) वयम्।
(vi) पर्यावरणम्
(vii) (स) प्राणिनाम्
(viii) सुखिनः।
(ix) तालाब
(x) लट्लकार, उत्तम पुरुष, बहुवचन।

RBSE Solutions

(xi) – (xii) अधोलिखित प्रश्नानां उत्तराणि संस्कृत माध्यमेन लिखत

1. रामाय कुशलवयोः कण्ठाश्लेषस्य स्पर्शः कीदृशः आसीत् ?
अथवा
केन समः बन्धुः नास्ति?
उत्तर :
रामाय कुशलवयोः कण्ठाश्लेषस्य स्पर्शः हृदयग्राही आसीत्। अथवा उद्यमेन समः बन्धुः नास्ति।

2. जनः किमर्थ पदाति: गच्छति?
अथवा
रामायणस्य सन्दर्भः कीदृशः?
उत्तर :
जनः परमर्थकार्येन पीडित : बसयानं विहाय पदातिरेव गच्छति। अथवा रामायणस्य सन्दर्भः वसुमती प्रथममवतीर्णः गिरां सन्दर्भः।

खण्ड – ब

लघूत्तरात्मक प्रश्नाः

प्रश्न 4.
अधोलिखितपदयोः संधिविच्छेदं कृत्वा सन्धेः नामापि लिखत – (1 + 1 = 2)
चलदनिशम्, मनोहरः।
उत्तर :
चलत् + अनिशम् (हल-जश्त्व), मनः + हरः (विसर्ग संधि, उत्व विधान)।

प्रश्न 5.
अधोलिखितपदयोः सन्धिं कृत्वा सन्धेः नामापि लिखत – (1 + 1 = 2)
स्यात् + न + एव, यश: + दा
उत्तर :
स्यान्नैव (हल-अनुनासिक), यशोदा (विसर्ग सन्धि, उत्व विधान)।

RBSE Solutions

प्रश्न 6.
अधोलिखितरेखाङ्कित पदयोः समस्तपदानां विग्रहं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत – (1 + 1 = 2)
(क) सेवितव्यो महावृक्षः।
(ख) सम्पत्तिविपत्तिषु महतामेकरूपता।
उत्तर :
(क) महान् च असौ वृक्षः (कर्मधारय समास)
(ख) सम्पत्तौ च विपत्तौ च (द्वन्द्व समास)।

प्रश्न 7.
अधोलिखितरेखाङ्कित पदयोः विग्रहपदानां समासं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत – (1 + 1 = 2)
(क) राजानं इष्टम् अनतिक्रम्य अभ्यनन्दत्।
(ख) हरितः च असौ तरुः तेषां च ललितलतानां माला रमणीया।
उत्तर :
(क) यथेष्टम् (अव्ययीभाव समास)
(ख) हरितरूणां (कर्मधारय समास)।

प्रश्न 8.
अधोलिखितपदयोः उपसर्ग शब्दं च पृथक् कृत्वा लिखत – (1 + 1 = 2)
(क) अवतरति
(ख) अपकरोति।
उत्तर :
(क) अव+तरति
(ख) अप+करोति।

RBSE Solutions

प्रश्न 9.
मंजूषायां प्रदत्तैः अव्ययपदैः रिक्तस्थानानि पूरयित्वा लिखत – (1 + 1 = 2)
(क) ह्यः सोमवासरः आसीत् ……………………………. बुधवासर भविष्यति। (श्व:/य/पुरा)
(ख) ……………………………. त्वम् आगमिष्यसि तदा अहम् आगमिष्यामि। (तदा/तावद/यदा)
उत्तर :
(क) श्वः
(ख) यदा।

प्रश्न 10.
अधोलिखितौ संख्यावाचिशब्दौ संस्कृते लिखत – (1 + 1 = 2)
930, 1111
उत्तर :
त्रिंशदधिकनवशतम्, एकादशाधिकैकादशशतम्।

प्रश्न 11.
अधोलिखितवाक्ययोः रेखाङ्कितपदमाधृत्य प्रश्न निर्माणं कुरुत – (1 + 1 = 2)
(क) प्रकृत्याः सन्निधौ वास्तविकं सुखं विद्यते।
(ख) अयम् अन्येभ्यो दुर्बलः।
उत्तर :
(क) कस्याः सन्निधौ वास्तविकं सुखं विद्यते?
(ख) अयम् केभ्यो दुर्बलः?

RBSE Solutions

प्रश्न 12.
अधोलिखितश्लोकस्य अन्वयं कुरुत (2)
दुष्कराण्यपि कर्माणि मतिवैभवशालिनः।
नीतिं युक्ति समालम्ब्य लीलयैव प्रकुर्वते।।
उत्तर :
अन्वय-मति वैभवशालिनः नीतियुक्तिम् समालम्ब्य दुष्कराणि कर्माणि अपि लीलया एव प्रकुर्वते।

प्रश्न 13.
अधोलिखितवाक्ययोः शुद्धं कृत्वा लिखत – (1 + 1 = 2)
(क) श्रमस्य विना फलं न मिलति।
(ख) हरिः मथुरायाम् अधितिष्ठति।
उत्तर :
(क) श्रमेण वा विना फलं न मिलति।
(ख) हरिः मथुराम् अधितिष्ठति।

प्रश्न 14.
स्वपाठ्यपुस्तकात् श्लोकद्वयं संस्कृतभाषायाम् लिखत। (1 + 1 = 2)
उत्तर :

  • आलस्यं हिं मनुष्याणां शरीरस्थो महान् रिपु।
    नास्त्युद्यमसमो बन्धुः कृत्वा यं नावसीदति।।
  • क्रोधो हि शत्रुः प्रथमो नराणां देहस्थितो देहविनाशनाय।
    यथास्थितः काष्ठगतो हि वहिनः स एव वह्निर्दहते शरीरम्।।

प्रश्न 15.
‘शिशुलालनम्’ इति पाठस्य सारं हिन्दी भाषायां लिखत। (2)
उत्तर :
प्रस्तुत पाठ संस्कृत-साहित्य के प्रसिद्ध नाटक ‘कुंदमाला’ के पंचम अंक का सम्पादित रूप है। नाटक में राम द्वारा अपने पुत्रों कुश, लव को पहचानने की कौतूहलवर्द्धक परिकल्पना है। नाट्यांश में श्रीराम अपने पुत्रों कुश और लव को सिंहासन पर बैठाना चाहते हैं किन्तु वे दोनों अति शालीनतापूर्वक मना कर देते हैं।

RBSE Solutions

सिंहासनारूढ़ श्रीराम कुश और लव के सौन्दर्य से आकृष्ट होकर उन्हें अपनी गोद में बैठा कर आनन्दित होते हैं। नाट्यांश में शिशु के दुलार का मार्मिक एवं मनोहर चित्रण किया गया है। इसी कारण से इसे ‘शिशुलालनम्’ शीर्षक दिया गया है।

प्रश्न 16.
पाठ्यपुस्तकात पद्यांशस्य संस्कृते भावार्थ लेखनम् – (द्वयो एकस्य)
रे रे धूर्त त्वया दत्तं मह्यं व्याघ्रत्रयं पुरा।
विश्वास्याद्यैकमानीय कथं यासिः वदाधुना॥
अथवा
प्रस्तरतले लतातरुगुल्मा नो भवन्तु पिष्टाः।
पाषाणी सभ्यता निसर्गे स्यान्न समाविष्टा ॥
मानवाय जीवनं कामये नो जीवन्मरणम्। शुचि।।
उत्तर :
भावार्थ – त्वरितमतिः असौ शृगालं सङ्केत्य भयं प्रदर्शयन्ती अब्रवीत्- ओ: वञ्चक! पूर्वे त्वं मे त्रीन् मृगान्तकान् आनीय प्रदत्तवान्। कथय विश्वासं प्रदाय अद्य त्वं मे एकमेव प्रदाय कथं गच्छसि।

खण्ड – स

प्रश्न 17.
अधोलिखित गद्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दीभाषयां अनुवादं करोतु – (3)

“भो वासव! पुत्रस्य दैन्यं दृष्ट्वा अहं रोदिमि। सः दीन इति जानन्नपि कृषकः तं बहुधा पीडयति। सः कृच्छ्रेण भारमुद्वहति। इतरमिव धुरं वोढुं सः न शक्नोति। एतत् भवान् पश्यति न?” इति प्रत्यवोचत्। “भद्रे ! नूनम् ! सहस्राधिकेषु पुत्रेषु सत्स्वपि तव अस्मिन्नेव एतादृशं वात्सल्यं कथम्?” इति इन्द्रेण पृष्टा सुरभिः प्रत्यवोचत्।
अथवा
यतः मम नृत्यं तु प्रकृतेः आराधना। पश्य! पश्य! मम पिच्छानामपूर्वं सौन्दर्यम् (पिच्छानुद्घाट्य नृत्यमुद्रायां स्थितः सन्) न कोऽपि त्रैलोक्ये मत्सदृशः सुन्दरः। वन्यजन्तूनामुपरि आक्रमणं कर्तारं तु अहं स्वसौन्दर्येण नृत्येन च आकर्षित कृत्वा वनात् बहिष्करिष्यामि। अतः अहमेव योग्यः वनराजपदायः। (एतस्मिन्नेव काले व्याघ्रचित्रकौ अपि नदीजलं पातुमागतौ एवं विवादं शृणुतः वदतः च)
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह गद्यांश हमारी पाठ्यपुस्तक ‘शेमुषी’ के ‘जननी तुल्य वत्सला’ पाठ से लिया गया है। मूलतः यह पाठ महर्षि वेदव्यास-कृत महाभारत के वनपर्व से सङ्कलित है। इस गद्यांश में सुरभि शोक और रोदन का कारण बताती है। हिन्दी अनुवाद-“हे इन्द्र! पुत्र की दीनता देखकर मैं रो रही हूँ।

वह दीन है, ऐसा जानते हुए भी किसान उसे बहुत पीड़ा दे रहा है। वह कठिनाई से बोझ उठाता है। दूसरे बैल की तरह से वह धुर को वहन नहीं कर सकता है। यह आप देख रहे हैं न”। ऐसा उत्तर दिया। “कल्याणि! नि:संदेह हजारों पुत्र होते हुए भी तुम्हारा इस पर इतना प्रेम (वात्सल्य) क्यों है?” ऐसा इन्द्र के पूछने पर सुरभि ने उत्तर में कहा।

RBSE Solutions

प्रश्न 18.
अधोलिखित पद्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दीभाषयां अनुवादं करोतु –
सर्वेष्वृतुष्वहरहः पुम्भिरात्महितैषिभिः।
बलस्यार्धेन कर्त्तव्यो व्यायामो हन्त्यतोऽन्यथा।।
अथवा
प्राणिनां जायते हानिः परस्परविवादतः।
अन्योन्य सहयोगेन लाभस्तेषां प्रजायते।।
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह श्लोक हमारी शेमुषी पाठ्य पुस्तक के ‘व्यायामः सर्वदा पथ्यः’ पाठ से लिया गया है। यह पाठ आचार्य सुश्रुत-रचित सुश्रुत-संहिता आयुर्वेद ग्रन्थ से सङ्कलित है। इस श्लोक में आचार्य व्यायाम की मात्रा का वर्णन करते हुए कहते हैं कि अपना भला चाहने वालों द्वारा व्यायाम आधे बल से ही करना चाहिए अन्यथा हानिकारक होता है।

हिन्दी-अनुवाद- सभी ऋतुओं में हर रोज अपने हित के अभिलाषी (चाहने वाले) मनुष्यों को अपने शरीर के आधे बल से व्यायाम करना चाहिए। इससे अधिक व्यायाम मनुष्य को मार देता है।

प्रश्न 19.
अधोलिखित नाट्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दीभाषयां अनुवादं करोतु – (3)
रामः – एष भवतोः सौन्दर्यावलोकजनितेन कौतूहलेन पृच्छामि – क्षत्रियकुल – पितामहयोः सूर्यचन्द्रयोः को वा भवतोवंशस्य कर्ता ?
लवः – भगवन् सहस्रदीधितिः।
रामः – कथमस्मत्समानाभिजनौ संवृत्तौ ?
विदूषकः – किं द्वयोरप्येकमेव प्रतिवचनम् ?
लवः – भ्रातरावावां सोदर्यौ।
रामः – समरूपः शरीरसन्निवेशः। वयसस्तु न किञ्चिदन्तरम्।
अथवा
पिकः – अलम् अलम् अतिविकत्थनेन। किं विस्मर्यते यत् काकः कृष्णः पिकः कृष्णः को भेदः पिककाकयोः। वसन्तसमये प्राप्ते काकः पिकः पिकः।।
काकः – रे परभृत! अहं यदि तव संततिं न पालयामि तर्हि कुत्र स्युः पिकाः?
अतः अहम् एव करुणापरः पक्षिसम्राट् काकः।
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह नाट्यांश हमारी ‘शेमुषी’ पाठ्य पुस्तक के ‘शिशुलालनम्’ पाठ से लिया गया है। यह पाठ दिङ्नाग द्वारा रचित ‘कुन्दमाला’ नाटक से संकलित है। इस नाट्यांश में नाटककार लव और कुश के साथ राम का संवाद प्रस्तुत करता है। यहाँ राम कुश और लव से परिचय पूछते हैं। उन दोनों के वंश, गुरु, पिता और माता आदि के विषय में जानना चाहते हैं।

RBSE Solutions

हिन्दी-अनुवाद- राम – यह आप दोनों (कुश-लव) की सुन्दरता को देखने से उत्पन्न कुतूहल के कारण पूछता हूँ कि क्षत्रिय कुल में उत्पन्न (तुम्हारे) पितामहों (पूर्वजों) का सूर्य एवं चन्द्र वंशों में से कौन जन्मदाता है अर्थात् आप सूर्यवंशी हैं अथवा चन्द्रवंशी। लव-हजार किरणों वाले भगवान् सूर्य।। राम-क्या (आप) हमारे समान कुल में ही पैदा होने वाले हैं ? विदूषक- क्या आप दोनों का एक ही उत्तर लव-हम दोनों भाई हैं, सहोदर हैं। राम- रूप और अंग विन्यास (शारीरिक गठन) तो समान ही है। उम्र का तो कोई अन्तर नहीं है अर्थात् न्यूनाधिक नहीं है।

प्रश्न 20.
अधोलिखित क्रमरहितानि कथावाक्यानि क्रमेण योजयित्वा कथाक्रम संयोजनम् कुरुत – (3)
1. हस्तपादं स्थिरं भूत्वा अतिष्ठत्।
2. कथमपि पुनः मिलित्वा विचारम् अकुर्वन् – “भुक्तस्य अन्नस्य पाचनं तु उदरमेव करोति अस्मभ्यम् शक्तिं च ददाति।
3. एवं चिन्तयित्वा सर्वाणि अङ्गानि कार्यम् अत्यजन्।
4. शनैः शनैः सर्वाणि अङ्गानि शिथिलानि अभवन्।
5. एकदा शरीरस्य सर्वाणि इन्द्रियाणि अचिन्तयन् “वयं सर्वे प्रतिदिनं परिश्रमं कुर्मः। एतद् उदरं सर्वं स्वीकरोति, स्वयं किमपि कार्यं न करोति।
6. अद्य प्रभृति वयम् अपि कार्य न करिष्यामः।
अथवा
अधोलिखित पंचशब्देषु केचन त्रयाणां शब्दानां संस्कृते वाक्यः निर्माण कुरुत
आसन्, कुर्वन्ति, अपतत्, स्थितप्रज्ञ, पिकः।
उत्तर :
1. एकदा शरीरस्य सर्वाणि इन्द्रियाणि अचिन्तयन्- “वयं सर्वे प्रतिदिनं परिश्रमं कुर्मः एतद् उदरं सर्वं स्वीकरोति, स्वयं किमपि कार्य न करोति।”
2. अद्य प्रभृति वयम् अपि कार्यं न करिष्यामः।
3. एवं चिन्तयित्वा सर्वाणि अङ्गानि कार्यम् अत्यजन्।
4. हस्तपादं स्थिरं भूत्वा अतिष्ठत्।
5. शनैः शनैः सर्वाणि अङ्गानि शिथिलानि अभवन्।
6. कथमपि पुनः मिलित्वा विचारम् अकुर्वन्-“भुक्तस्य अन्नस्य पाचनं तु उदरमेव करोति, अस्मभ्यम् शक्तिं च ददाति।
अथवा
1. आसन् – बालकाः कक्षायाम् आसन्।
2. कुर्वन्ति – छात्राः गृहकार्यं कुर्वन्ति।
3. अपतत् – सोहनः अश्वात् अपतत्।

RBSE Solutions

खण्ड – द

प्रश्न 21.
भवती राजकीय बालिका माध्यमिक विद्यालय, जोधपुरस्य दशम्याः कक्षायाः छात्रा अभिलाषा शर्मा अस्ति।
स्वस्य प्रधानाध्यापिकां प्रति अवकाशहेतोः प्रार्थना – पत्रं लिखतु।
अथवा
मित्रं प्रति परीक्षासफलतायां लिखितं पत्रं मञ्जूषायां प्रदत्तैः शब्दैः पूरयत –
मञ्जूषा – परीक्षाभवनात्, सन्तोषः, अङ्कान्, साधुवादान्, कामये, प्राप्तम्, प्रिय मित्र, सप्रेमनमस्कारम्।।
(i) …………………………….
दिनाङ्कः 25.03.20_ _
(ii) …………………………….।
(iii) …………………………….
भवतः परीक्षासफलतापत्रम् अधुनैव (iv) …………………………….। भवतः उत्तीर्णतां ज्ञात्वा मयि अति (v) ……………………………. अस्ति। अहोरात्रं प्रयासं विधाय भवान् 95 प्रतिशतम् (vi) ……………………………. लब्धवान्। त्वं मम परिवारजनः (vii) ……………………………. अर्हसि। पत्रसमाप्तौ तुभ्यं पुनः वर्धापनम् (viii) …………………………….। पितृभ्यां सादरं नमः।

भवतः प्रियमित्रम्
अब स
उत्तर :
सेवायाम्,
श्रीमत्यः प्रधानाध्यापिकामहोदयाः,
राजकीयः बालिका माध्यमिकविद्यालयः,
जोधपुरम्।

महोदयाः,
सविनयं निवेदनमस्ति यत् मम ज्येष्ठभगिन्याः पाणिग्रहणसंस्कारः दिनद्वयं पश्चात् भविष्यति। एतत्कारणात् दिनद्वयं यावद् अहं स्वकक्षायामुपस्थातुं न शक्नोमि। अतः निवेदनमस्ति यत् दिनांक 16 – 7 – 20_ _ तः 17 – 7 – 20_ _पर्यन्तं दिनद्वयस्य अवकाशं स्वीकृत्य माम् अनुग्रहीष्यन्ति श्रीमत्यः। सधन्यवादम्। भवदाज्ञाकारिणी शिष्या दिनांकः 14 – 7 – 20_ _ अभिलाषा शर्मा

कक्षा-दशमी (अ)

अथवा

परीक्षाभवनात्
दिनाङ्कः 25.03.20_ _

RBSE Solutions

प्रिय मित्र !
सप्रेमनमस्कारम्।
भवतः परीक्षासफलतापत्रम् अधुनैव प्राप्तम्। भवतः उत्तीर्णतां ज्ञात्वा मयि अति सन्तोषः अस्ति। अहोरात्रं प्रयासं विधाय भवान् 95 प्रतिशतम् अङ्कान् लब्धवान्। त्वं मम परिवारजनस्य साधुवादान् अर्हसि। पत्रसमाप्तौ तुभ्यं पुनः वर्धापनं कामये। पितृभ्यां सादरं नमः।

भवतः प्रियमित्रम्
अ ब स

प्रश्न 22.
मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं ‘मातापुत्रयोः संवादं’ पूरयत
मञ्जूषा – धनं, शर्करां, विना, पीतवान्, अम्ब, द्विदलं च, करोषि, दुग्धं, प्रक्षालयामि, आनयामि।
माता – कनक ! किं (i) ……………………………. त्वम् ?
कनक – पाठं पठामि (ii) …………………………….।
माता – दुग्धं पीतवान् ?
कनक – (iii) ……………………………. नैव पीतम्।
माता – तर्हि दुग्धं (iv) ……………………………. आपणं गच्छसि किम् ?
कनक – अम्ब ! किम् (v) ……………………………. ततः ?
माता – आपणं गत्वा लवणं (vi) ……………………………. तण्डुलान् गुड (vii) ……………………………. आनय।
कनक – तर्हि शीघ्रं (viii) ……………………………. स्यूतं च ददातु अम्ब !
अथवा
चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया षष्ठ संस्कृतवाक्यानि लिखत।
मञ्जूषा – श्यामपट्टः, गणितस्य, अध्यापिका, बालकः, लिखितम्, प्रश्नाः, घटिका यन्त्रानुसारम्, समयः, नववादनः, सा, लिखति, स्व, पुस्तिकासु, पृच्छति, उत्तरं ददाति।
RBSE 10th Sanskrit Board Model Paper 6 with Answers 1
उत्तर :
माता – कनक! किं करोषि त्वम् ?
कनक – पाठं पठामि अम्ब !
माता – दुग्धं पीतवान् ?
कनक – दुग्धं नैव पीतम्।
माता – तर्हि दुग्धं पीत्वा आपणं गच्छसि किम्?
कनक – अम्ब ! किम् आनयामि ततः?
माता – आपणं गत्वा लवणं, शर्करां, तण्डुलान्, गुडं, द्विदलं च आनय।
कनक – तर्हि शीघ्रं धनं स्यूतं च ददातु, अम्ब!
अथवा
(i) एतस्मिन् चित्रे एका गणितस्य अध्यापिका गणितं पाठयति।
(ii) घटिकायन्त्रानुसारं नववादनः समयः अस्ति।
(iii) बालकाः प्रश्नान् लेखितुम् उत्सुकाः सन्ति।
(iv) अध् यापिकायाः पार्वे श्यामपट्टः अस्ति।
(v) सा प्रश्नान् श्यामपट्टे लिखति।
(vi) बालकाः तान् प्रश्नान् स्व उत्तरपुस्तिकायां लिखन्ति।

RBSE Solutions

प्रश्न 23.
अधोलिखितेषु षड्सु वाक्येषु केषाञ्चन चतुर्णा वाक्यानां संस्कृतेन अनुवादं कुरुत
(1) हमने झूठ नहीं बोला।
(2) पिता ने पुत्र को पीटा।
(3) ब्रह्मदत्त जावेगा।
(4) मोहनश्याम पत्र लिखेगा।
(5) लड़के पाठ पढ़ेंगे।
(6) तुम पाठ याद करोगे।
उत्तर :
(1) वयम् असत्यं न अवदाम।
(2) जनकः पुत्रम् अताडयत्।
(3) ब्रह्मदत्तः गमिष्यति।
(4) मोहनश्यामः पत्रं ले खिष्यति।
(5) बालकाः पाठं पष्ठियन्ति।
(6) त्वं पाठं स्मरिष्यसि।

Share this:

  • Click to share on WhatsApp (Opens in new window)
  • Click to share on Twitter (Opens in new window)
  • Click to share on Facebook (Opens in new window)

Related

Filed Under: Model Papers

Reader Interactions

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Primary Sidebar

Recent Posts

  • RBSE Solutions for Class 6 Maths Chapter 6 Decimal Numbers Additional Questions
  • RBSE Solutions for Class 11 Psychology in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 11 Geography in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 Hindi
  • RBSE Solutions for Class 3 English Let’s Learn English
  • RBSE Solutions for Class 3 EVS पर्यावरण अध्ययन अपना परिवेश in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 Maths in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 3 in Hindi Medium & English Medium
  • RBSE Solutions for Class 4 Hindi
  • RBSE Solutions for Class 4 English Let’s Learn English
  • RBSE Solutions for Class 4 EVS पर्यावरण अध्ययन अपना परिवेश in Hindi Medium & English Medium

Footer

RBSE Solutions for Class 12
RBSE Solutions for Class 11
RBSE Solutions for Class 10
RBSE Solutions for Class 9
RBSE Solutions for Class 8
RBSE Solutions for Class 7
RBSE Solutions for Class 6
RBSE Solutions for Class 5
RBSE Solutions for Class 12 Maths
RBSE Solutions for Class 11 Maths
RBSE Solutions for Class 10 Maths
RBSE Solutions for Class 9 Maths
RBSE Solutions for Class 8 Maths
RBSE Solutions for Class 7 Maths
RBSE Solutions for Class 6 Maths
RBSE Solutions for Class 5 Maths
RBSE Class 11 Political Science Notes
RBSE Class 11 Geography Notes
RBSE Class 11 History Notes

Copyright © 2023 RBSE Solutions

 

Loading Comments...