• Skip to main content
  • Skip to secondary menu
  • Skip to primary sidebar
  • Skip to footer
  • RBSE Model Papers
    • RBSE Class 12th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 10th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 8th Board Model Papers 2022
    • RBSE Class 5th Board Model Papers 2022
  • RBSE Books
  • RBSE Solutions for Class 10
    • RBSE Solutions for Class 10 Maths
    • RBSE Solutions for Class 10 Science
    • RBSE Solutions for Class 10 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 10 English First Flight & Footprints without Feet
    • RBSE Solutions for Class 10 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 10 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 10 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 10 Physical Education
  • RBSE Solutions for Class 9
    • RBSE Solutions for Class 9 Maths
    • RBSE Solutions for Class 9 Science
    • RBSE Solutions for Class 9 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 9 English
    • RBSE Solutions for Class 9 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 9 Sanskrit
    • RBSE Solutions for Class 9 Rajasthan Adhyayan
    • RBSE Solutions for Class 9 Physical Education
    • RBSE Solutions for Class 9 Information Technology
  • RBSE Solutions for Class 8
    • RBSE Solutions for Class 8 Maths
    • RBSE Solutions for Class 8 Science
    • RBSE Solutions for Class 8 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 8 English
    • RBSE Solutions for Class 8 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 8 Sanskrit
    • RBSE Solutions

RBSE Solutions

Rajasthan Board Textbook Solutions for Class 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 and 12

  • RBSE Solutions for Class 7
    • RBSE Solutions for Class 7 Maths
    • RBSE Solutions for Class 7 Science
    • RBSE Solutions for Class 7 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 7 English
    • RBSE Solutions for Class 7 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 7 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 6
    • RBSE Solutions for Class 6 Maths
    • RBSE Solutions for Class 6 Science
    • RBSE Solutions for Class 6 Social Science
    • RBSE Solutions for Class 6 English
    • RBSE Solutions for Class 6 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 6 Sanskrit
  • RBSE Solutions for Class 5
    • RBSE Solutions for Class 5 Maths
    • RBSE Solutions for Class 5 Environmental Studies
    • RBSE Solutions for Class 5 English
    • RBSE Solutions for Class 5 Hindi
  • RBSE Solutions Class 12
    • RBSE Solutions for Class 12 Maths
    • RBSE Solutions for Class 12 Physics
    • RBSE Solutions for Class 12 Chemistry
    • RBSE Solutions for Class 12 Biology
    • RBSE Solutions for Class 12 English
    • RBSE Solutions for Class 12 Hindi
    • RBSE Solutions for Class 12 Sanskrit
  • RBSE Class 11

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 9 with Answers

March 29, 2022 by Prasanna Leave a Comment

Students must start practicing the questions from RBSE 10th Sanskrit Model Papers Set 9 with Answers provided here.

RBSE 10th Sanskrit Model Paper Set 9 with Answers

समय : 2 घण्टा 45 मिनट
पूर्णाक : 80

परीक्षार्थिभ्यः सामान्यनिर्देशाः

  • परीक्षार्थिभ्यः सर्वप्रथमं स्वप्रश्नपत्रोपरि नामाङ्क: अनिवार्यतः लेख्यः।
  • सर्वे प्रश्नाः अनिवार्याः।
  • प्रत्येकस्य प्रश्नस्योत्तरं उत्तरपुस्तिकायामेव देयम्।
  • प्रत्येकस्य प्रश्नभागस्य उत्तरं क्रमानुसारमेकत्रैव लेखितव्यम्।
  • प्रश्नानां अंकभाराणि निम्नानुसाराणि सन्ति: –
खण्ड प्रश्नों की संख्या अंक प्रत्येक कुल अंक भार
खण्ड-अ 1(i से xii) 2 (i से vi) 3 (i से xii) = 30 1 30
खण्ड-ब 4 से 16 = 13 2 26
खण्ड-स 17 से 20 = 4 3 12
खण्ड-द 21 से 23 = 3 4 12

RBSE Solutions

खण्ड – (अ)

प्रश्न 1.
अधोलिखित प्रश्नानां उचित विकल्पं चिनुत

(i) व्याघ्रः जम्बुकं कुत्र अबध्नात्
(अ) काष्ठे
(ब) प्रस्तरे
(स) निजगले
(द) वने
उत्तर :
(स) निजगले

(ii) चौर्याभियोगे तं न्यायालयं कः नीतवान्
(अ) ग्रामवासी
(ब) आरक्षी।
(स) न्यायाधीश
(द) अतिथि:
उत्तर :
(ब) आरक्षी।

(iii) न्यायाधीशे नाम किम् आसीत्
(अ) बकिमचन्द्रः
(ब) विपिनचन्द्रः
(स) ईश्वरचन्द्रः
(द) प्रकाशचन्द्रः
उत्तर :
(अ) बकिमचन्द्रः

(iv) गजस्य पुच्छं कः आकृष्य
(अ) वकः
(ब) पिकः
(स) कच्छप
(द) वानरः
उत्तर :
(द) वानरः

RBSE Solutions

(v) कीदृशे पुत्रे जननी अधिकतरं स्निह्यति
(अ) दुर्बले पुत्रे
(ब) सबले पुत्रे
(स) सामान्य पुत्रे
(द) असामान्य पुत्रे
उत्तर :
(अ) दुर्बले पुत्रे

(vi) कुशस्य समुदाचारः कीदृशः?
(अ) कौतूहलरम्यः
(ब) उदात्तरम्यः
(स) अनुदात्तम्
(द) उग्रम्
उत्तर :
(ब) उदात्तरम्यः

(vii) व्यायामेन कस्योपचयः भवति –
(अ) मनस्य
(ब) शरीरस्य
(स) आहारस्य
(द) व्याधस्य
उत्तर :
(ब) शरीरस्य

RBSE Solutions

(viii) केन समः बन्धु नास्ति
(अ) मित्रेण
(ब) मातेव
(स) सहोदरेण
(द) उद्यमेन
उत्तर :
(द) उद्यमेन

(ix) वसन्तस्य गुणं कः जानाति
(अ) वको
(ब) मयूरः
(स) पिको
(द) वायस
उत्तर :
(स) पिको

(x) ‘शुचि पर्यावरणं’ पाठानुसारेण धरातलं कीदृशम् अस्ति
(अ) समलम्
(ब) शुचि
(स) उज्ज्वलम्
(द) विषमम्
उत्तर :
(अ) समलम्

RBSE Solutions

(xi) ‘अवतीर्णः’ शब्दस्यार्थमस्ति
(अ) ती
(ब) अवतरितः
(स) संयोगः
(द) अवधानः
उत्तर :
(ब) अवतरितः

(xii) ‘जननी तुल्यवत्सला’ पाठे कयो संवादः विद्यते
(अ) कृषक बलीवर्दः
(ब) सुरभिः बलीवर्दः
(स) सुरभीन्द्रयो
(द) न कोऽपि
उत्तर :
(द) न कोऽपि

प्रश्न 2.
(क) समुचित विभक्ति प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत
(i) जनकः ………………….. क्रुध्यति। (पुत्र)
(ii) सः ………………….. काणः अस्ति। (नेत्र)
उत्तर :
(i) पुत्राय
(ii) नेत्रेण।

(ख) कोष्ठके शब्दस्य समुचित रूप प्रयोगेण रिक्तस्थानानि पूरयत –
(iii) गुरुगृहं गत्वैव विद्याभ्यासो ………………. करणीयः। (अस्मद्)
(iv) भिक्षुकः ………………… भिक्षा याचते। (नृप)
उत्तर :
(iii) मया
(iv) नृपं।

RBSE Solutions

(ग) कोष्ठके प्रदत्त प्रकृति प्रत्ययाभ्यां पदं निर्माय वाक्य पूरयत
(v) रूपं यथा ………………… महार्णवस्य। (शम्+क्त)
(vi) पाठः तु सदैव ध्यानेन एव …………………। (पठ्+अनीयर्)
उत्तर :
(v) शान्तम्
(vi) पठनीयः

प्रश्न 3.
अधोलिखित गद्यांश पठित्वा एतदाधारित प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया यथानिर्देशं कुरुत – (1 x 10 = 10)

लालबहादुर शास्त्रि – महोदयस्य नाम को न जानाति? भारतस्य द्वितीयः प्रधानमन्त्री लालबहादुर शास्त्री उत्तरप्रदेशस्य वाराणसी जनपदे जन्म प्राप्तवान्। 1904 तमे ईसवीये वर्षे अक्टूबर मासस्य 2 दिनांक तस्य जन्म अभवत्। तस्य जनकस्य नाम शारदा प्रसादः मातुश्च नाम रामदुलारी आसीत्। बाल्यावस्थायामेव तस्य पितुः देहावसान जातम्। स वाराणसीस्थे हरिश्चन्द्र विद्यालये, शिक्षा प्राप्तवान्। उच्च शिक्षां तु सः काशी विद्यापीठे गृहीतवान्। महात्मागान्धी महोदयस्य नेतृत्वे सञ्चालिते स्वतन्त्रता आन्दोलने सोऽपि प्रविष्टवान्। वर्षद्वयात्मकं कारावासम् अपि प्राप्तवान्। गुणैः जनतायाः श्रद्धाभाजनम् अभूत्। स्वतन्त्रभारते विविधानि पदानि अलङ्कुर्वन् असौ भारतस्य द्वितीयः प्रधानमन्त्री अभवत्। 1966 तमे ईसवीये वर्षे जनवरीमासस्य। 11 तमे दिनाङ्के तस्य देहावसानं जातम्।

(i) अस्य अनुच्छेदस्य उपयुक्तं शीर्षकं लिखत।
(ii) लालबहादुर शास्त्रि महाभागः कदा दिवंगतः?
(iii) शास्त्रि महाभागः कियत् कालं कारावासे अतिष्ठत्?
(iv) शास्त्रि महोदयस्य उच्चशिक्षा कुत्र अभवत् ?
(v) ‘अभूत्’ इति क्रियापदस्य कर्ता अनुच्छेदानुसारमस्ति।
(vi) ‘उच्चशिक्षा’ इत्यनयो विशेषण पदमस्ति।
(vii) तस्य जन्म अभवत्’ तस्य सर्वनाम पदस्य स्थाने संज्ञापदं भवेत
(अ) शारदा प्रसादस्य
(ब) रामदुलार्याः
(स) लाल बहादुर शास्त्रिण
(द) भारतस्य
(viii) ‘अलभत’ इति क्रियापदस्य पर्यायवाचिपदं अनुच्छेदे अस्ति।
(ix) ‘देहावसानम्’ इति पदस्य हिन्दी अर्थः क?
(x) ‘अभवत्’ इति पदे लकार – पुरुष – वचनं लिखत।
उत्तर :
(i) लालबहादुर शास्त्री महाभागः।
(ii) 1966 तमे ईसवीये वर्षे जनवरी मासस्य एकादश दिवसे दिवंगतः।
(iii) सः वर्षद्वयात्मक कारावासम् प्राप्तवान्।
(iv) शास्त्रि महाभागस्य उच्चशिक्षा काशी विद्यापीठे अभवत्।
(v) लालबहादुर शास्त्री।
(vi) उच्च।
(vii) (स) लाल बहादुर शास्त्रिण।
(viii) प्राप्तवान्।
(ix) निधन।
(x) लङ्लकार, प्रथम पुरुष, एकवचन।

RBSE Solutions

(xi – xii) अधोलिखित प्रश्नानां उत्तराणि संस्कृत माध्यमेन लिखत

1. नाट्यांशानुसारं कुतूहलेनाविष्टो रामः किं वेदितुम् ऐच्छत् ?
अथवा
शक्रः सुरभिं कथमसान्त्वयत् ?
उत्तर :
कुतूहलेनाविष्टः रामः कुशलवयोः मातरं नामत: वेदितुम् ऐच्छत्। अथवा शक्रः सुरभिमसान्त्वयत्-“गच्छ वत्से? सर्वं भद्रं जायेत।

2. क्रोधः नराणां कीदृशः शत्रुः ?
अथवा
सदा कः पथ्य?
उत्तर :
क्रोधो नराणां देहस्थितः शत्रुः। अथवा व्यायामः सदा पथ्य।

खण्ड – (ब)

लघूत्तरात्मक प्रश्नाः

प्रश्न 4.
अधोलिखितपदयोः संधिविच्छेदं कृत्वा सन्धेः नामापि लिखत (1 + 1 = 2)
मुहुर्मुहः, उत्खाता।
उत्तर :
मुहु :+मुहुः (विसर्ग-रुत्व), उद् + खाता (हल्-चव)

प्रश्न 5.
अधोलिखितपदयोः सन्धिं कृत्वा सन्धेः नामापि लिखत (1 + 1 = 2)
वायुः + यदा, तावत् + विभज्य।
उत्तर :
वायुर्यदा (विसर्ग रुत्व), तावद्विभज्य (हल्-जश्त्व)।

RBSE Solutions

प्रश्न 6.
अधोलिखितरेखाङ्कित पदयोः समस्तपदानां विग्रहं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत (1 + 1 = 2)
(क) यानानां हि अनन्तपङ्क्तय।
(ख) कुवस्तु मिश्रितं भक्ष्यम्।
उत्तर :
(क) अनन्ताः पंक्तयः (कर्मधारय समास)
(ख) कुत्सित वस्तु (कर्मधारय समास)।

प्रश्न 7.
अधोलिखितरेखाङ्कित पदयोः विग्रहपदानां समासं कृत्वा समासस्य नामापि लिखत (1 + 1 = 2)
(क) जीवनम् च मरणम् च नो कामये।
(ख) ततस्तया वृद्धा दासी साभिप्रायमवलोकिता।
उत्तर :
(क) जीवनमरणं (द्वन्द्व समास)
(ख) वृद्धदासी (कर्मधारय समास)

प्रश्न 8.
अधोलिखितपदयोः उपसर्ग शब्दं च पृथक् कृत्वा लिखत (1 + 1 = 2)
(क) निष्काम
(ख) निर्वहति।
उत्तर :
(क) निस्+काम
(ख) निर्वहति।

RBSE Solutions

प्रश्न 9.
मंजूषायां प्रदत्तैः अव्ययपदैः रिक्तस्थानानि पूरयित्वा लिखत (1 + 1 = 2)
(क) गृहाद् ……………………………. गत्वा उद्यानात् पुष्पाणि आनय। (किमर्थम्/बहिर्/अधुना)
(ख) अहं ……………………………. एकाकी न गमिष्यामि। (तत्र/यत्/तत)
उत्तर :
(क) बहिर्
(ख) तत्र।

प्रश्न 10.
अधोलिखितौ संख्यावाचिशब्दौ संस्कृते लिखत (1 + 1 = 2)
110, 2021
उत्तर :
दशाधिकशतानि, एकविंशतिद्विशतम्।

प्रश्न 11.
अधोलिखितवाक्ययोः रेखाङ्कितपदमाधृत्य प्रश्न निर्माणं कुरुत (1 + 1 = 2)
(क) बुद्धिमती चपेटया पुत्रौ प्रहृतवती।
(ख) सहस्राधिकेषु पुत्रेषु सत्स्वपि सा दुखी आसीत्।
उत्तर :
(क) बुद्धिमती कया पुत्रौ प्रहृतवती ?
(ख) कतिषु पुत्रेषु सत्स्वपि सःदुखी आसीत् ?

प्रश्न 12.
अधोलिखितश्लोकस्य अन्वयं कुरुत – (2)
विनिपातो न वः कश्चिद् दृश्यते त्रिदशाधिप।
अहं तु पुत्रं शोचामि, तेन रोदिमि कौशिक।।
उत्तर :
अन्वय-त्रिदशाधिप! वः कश्चिद विनिपातो न दृश्यते। कौशिकः। अहं तु पुत्रम् शोचामि तेन रोदिमि।

RBSE Solutions

प्रश्न 13.
अधोलिखितवाक्ययोः शुद्धं कृत्वा लिखत (1 + 1 = 2)
(क) सः गुरवे प्रणमति।
(ख) रामः शरात् रावणं हन्ति।
उत्तर :
(क) स: गुरुं प्रणमति।
(ख) रामः शरेण रावणं हन्ति।

प्रश्न 14.
स्वपाठ्यपुस्तकात् श्लोकद्वयं संस्कृतभाषायाम् लिखत। (1 + 1 = 2)
उत्तर :

  • शरीरोपचयः कान्तिर्गात्राणां सुविभक्तता।
    दीप्ताग्नित्वमनालस्यं स्थिरत्वं लाघवं मृजा।।
  • व्यायामं कुर्वतो नित्यं, विरुद्धमपि भोजनम्।
    विदग्धमविदग्धं वा निर्दोषं परिपच्यते।।

प्रश्न 15.
‘जननी तुल्य वत्सला’ इति पाठस्य सारं हिन्दी भाषायां लिखत। (2)
उत्तर :
कोई किसान भूमि जोत रहा था। उन बैलों में से एक शरीर से कमजोर तथा तेज चलने में असमर्थ था। इसी कारण से किसान उस कमजोर बैल को पीड़ा या कष्ट देकर हाँक रहा था। वह बैल हल को धारण करके चलने में असमर्थ धरती पर गिर गया। क्रोधित किसान ने उसे उठाने का अनेक बार प्रयत्न किया फिर भी बैल नहीं उठा। धरती पर गिरे हुए पुत्र (बैल) को देखकर सभी गायों की जननी कामधेनु की आँखों से आँसू प्रकट हो गए।

कामधेनु की यह दशा देखकर उससे पूछा “हे कल्याणी! ऐसे क्यों रो रही हो। कहो!” वह बोली-“हे देवराज इन्द्र मैं अपने पुत्र का शोक कर रही हूँ। कल्याणि यद्यपि तेरे हजारों बेटे हैं फिर भी इस पर ही इतना वात्सल्य क्यों? इन्द्र द्वारा पूछी हुई कामधेनु ने इस प्रकार उत्तर दिया-“यद्यपि मेरे हजारों पुत्र सभी स्थानों पर हैं परन्तु मेरे लिए सभी समान हैं। हे इन्द्र ! कोई पुत्र दीन अथवा दयनीय हो तो वह अधिक दया का पात्र होता है।

कामधेनु के वाक्य को सुनकर अत्यधिक आश्चर्यचकित इन्द्र का हृदय भी द्रवित हो गया तथा वह उस सुरभि को इस प्रकार सान्त्वना देने लगा–जाओ, बेटी सब ठीक हो जायेगा। शीघ्र ही तेज हवा से मेघ गर्जना के साथ जोर की वर्षा होने लगी। लोगों के देखते-देखते सब जगह पानी भर गया। किसान अत्यधिक प्रसन्न होता हुआ खेत की जुताई छोड़कर बैलों को लेकर घर चला गया।

RBSE Solutions

प्रश्न 16.
पाठ्यपुस्तकात पद्यांशस्य संस्कृते भावार्थ लेखनम् – (द्वयोएकस्य)
अमन्त्रमक्षरं नास्ति, नास्ति मूलमनौषधम्।
अयोग्यः पुरुषः नास्ति, योजकस्तत्र दुर्लभः।।
अथवा
न चैनं सहसाक्रम्य जरा समधिरोहति।
स्थिरीभवति मांसं च व्यायामाभिरतस्य च।।
उत्तर :
भावार्थ- किञ्चिदपि वर्णं विवेकहीनं मन्त्रणा रहितं वा न भवति, कश्चिदपि मूल: औषधगुणैः विना न भवति न कोऽपि मनुष्यः योग्यता विहीनः भवति। एतेषु विषयेषु समन्वयकः संयोजक: वा दुष्प्राप्य भवति।

खण्ड – (स)

प्रश्न 17.
अधोलिखित गद्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दीभाषयां अनुवादं करोतु

विचित्रा दैवगतिः। तस्यामेव रात्रौ तस्मिन् गृहे कश्चन चौरः गृहाभ्यन्तरं प्रविष्टः। तत्र निहितामेकां मञ्जूषाम् आदाय पलायितः। चौरस्य पादध्वनिना प्रबुद्धोऽतिथि: चौरशङ्कया तमन्वधावत् अगृह्णाच्च, परं विचित्रमघटत। चौरः एव उच्चैः क्रोशितुमारभत “चौरोऽयं चौरोऽयम्” इति। तस्य तारस्वरेण प्रबुद्धाः ग्रामवासिनः स्वगृहाद् निष्क्रम्य तत्रागच्छन् वराकमतिथिमेव च चौरं मत्वाऽभयिन्। यद्यपि ग्रामस्य आरक्षी एव चौर आसीत्। तत्क्षणमेव रक्षापुरुषः तम् अतिथिं चौरोऽयम् इति प्रख्याप्य कारागृहे प्राक्षिपत्।
अथवा
(सस्नेहम्) भोः भोः प्राणिनः। यूयम् सर्वे एव मे सन्ततिः। कथं मिथः कलहं कुर्वन्ति। वस्तुतः सर्वे वन्यजीविनः अन्योन्याश्रिताः। सदैव स्मरत –
ददाति प्रतिगृह्णाति, गुह्यमाख्याति पृच्छति।
भुङ्क्ते भोजयते चैव षड् – विधं प्रीतिलक्षणम्।।
(सर्वे प्राणिनः समवेतस्वरेण)
मातः ! कथयति तु भवन्ती सर्वथा सम्यक् परं वयं भवर्ती न जानीमः। भवत्याः परिचयः कः?
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग- यह गद्यांश हमारी पाठ्य पुस्तक शेमुषी के ‘विचित्रः साक्षी’ पाठ से लिया गया है। मूलतः यह पाठ श्रीमान् ओम। प्रकाश ठक्कुर महोदय रचित कथा का सम्पादित। अंश है। इस अंश में कथा-नायक का दुर्भाग्य वर्णित है कि उसकी उपस्थिति में ही घर में कोई चोर प्रवेश करता है तथा अतिथि द्वारा किया गया हित भी अहित हो गया।

RBSE Solutions

हिन्दी-अनुवाद- भाग्य की लीला बड़ी अनोखी होती है। उसी रात में उस घर में कोई चोर घर के अन्दर घुस गया। वहाँ रखी एक पेटी को लेकर वह भाग गया। चोर की पदचाप से जागा हुआ अतिथि चोर की आशंका से चोर के पीछे दौड़ा और पकड़ लिया। लेकिन एक अनोखी घटना घटी कि उस चोर ने ही जोर-जोर से चीखना आरम्भ कर दिया। ‘यह चोर है, यह चोर है’।

उसके उच्च स्वर से जागे हुए गाँव में रहने वाले लोग अपने-अपने घर से निकलकर वहाँ आ गये और उस बेचारे अतिथि को ही चोर मानकर निन्दा करने लगे। वास्तव में गाँव का चौकीदार ही चोर था। तत्काल ही उस आरक्षी (रखावाले पुलिसवाले) ने ‘यह चोर है’ ऐसा प्रचार करके उसे बंदीगृह अर्थात् जेल में डाल दिया।

प्रश्न 18.
अधोलिखित पद्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दीभाषयां अनुवादं करोतु –
शरीरोपचयः कान्तिर्गात्राणां सुविभक्तता।
दीप्ताग्नित्वमनालस्यं स्थिरत्वं लाघवं मृजा।।
अथवा
नमित्तमुद्दिश्य हि यः प्रकुप्यति, ध्रुवं स तस्यापगमे प्रसीदति।
अकारणद्वेषि मनस्तु यस्य वै, कथं जनस्तं परितोषयिष्यति।।
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग- यह श्लोक हमारी ‘शेमुषी’ पाठ्य पुस्तक के ‘व्यायामः सर्वदा पथ्यः’ पाठ से लिया गया है। यह पाठ आचार्य सुश्रुत द्वारा रचे गये ग्रन्थ ‘सुश्रुत संहिता’ से संकलित है। इस श्लोक में आचार्य व्यायाम के लाभों को बताकर उसका महत्व प्रदर्शित करते हैं। हिन्दी-अनुवाद- (व्यायाम से) शारीरिक सौन्दर्य, शरीर की वृद्धि, अंगों की चमक, जठराग्नि का प्रदीप्त होना अर्थात् भूख लगना, आलस्यहीनता, स्थिरता, फुर्ती एवं स्वच्छता (होती हैं)।

प्रश्न 19.
अधोलिखित नाट्यांशस्य सप्रसंगं हिन्दीभाषयां अनुवादं करोतु (3)
उभौ। – राजासनं खल्वेतत्, न युक्तमध्यासितुम्।
रामः – सव्यवधानं न चारित्रलोपाय। तस्मादङ्क – व्यवहितमध्यास्यतां सिंहासनम्। (अङ्कमुपवेशयति)
उभौ – (अनिच्छां नाटयतः) राजन् ! अलमतिदाक्षिण्येन।
रामः – अलमतिशालीनतया।
अथवा
निद्राभङ्गदुःखेन वनराजः सन्नपि तुच्छजीवैः आत्मनः एतादृश्या दुरवस्थया श्रान्तः सर्वजन्तून् दृष्ट्वा पृच्छति –
सिंहः – (क्रोधेन गर्जन्) भोः ! अहं वनराजः किं भयं न जायते? किमर्थं मामेवं तुदन्ति सर्वे मिलित्वा?
एक: वानरः – यतः त्वं वनराजः भवितुं तु सर्वथाऽयोग्यः। राजा तु रक्षकः भवति परं भवान् तु भक्षकः। अपि च स्वरक्षायामपि समर्थः नासि तर्हि कथमस्मान् रक्षिष्यसि?
उत्तर :
सन्दर्भ-प्रसङ्ग-यह नाट्यांश हमारी ‘शेमुषी’ पाठ्यपुस्तक के ‘शिशुलालनम्’ पाठ से लिया गया है। यह पाठ दिङ्नाग द्वारा रचित ‘कुन्दमाला’ नाटक से संकलित है। इस नाट्यांश में लेखक कुश और लव के साथ श्रीराम का संवाद, व्यवहार एवं सदाचार वर्णन करता है।

RBSE Solutions

हिन्दी-अनुवाद- (श्रीराम सिंहासन पर बैठे हैं। तभी विदूषक द्वारा राह बताए हुए तपस्वी का वेश धारण किए हुए कुश और लव प्रवेश करते हैं।) दोनों – यह तो निश्चित ही राजसिंहासन है, बैठना उचित नहीं है। राम – यह (आपके) चरित्र विनाश का व्यवधान नहीं है अर्थात् इस पर बैठने से आपके चरित्र का विनाश नहीं होगा। इसलिए गोद में बने हुए सिंहासन पर बैठे। (गोदी में बैठाते हैं।) दोनों (लवकुश) – (अनिच्छा का अभिनय करते हैं) महाराज ! अत्यधिक उदारता मत करें। राम – अधिक शालीनता की आवश्यकता नहीं है।

प्रश्न 20.
अधोलिखित क्रमरहितानि कथावाक्यानि क्रमेण योजयित्वा कथाक्रम संयोजनम् कुरुत –
1. एकदा वने सिंह पाशबद्ध अभवत्।
2. मूषिका पाशं छित्वा सिंह मुक्तम् अकरोत्।
3. गृहीतवान् मूषिका अवदत् – श्रीमन्। अपराध क्षमस्व मां मुञ्चतु। अहं ते उपकारं करिष्यामि।
4. शयानस्य सिंहस्य उपरि मूषिका अभ्रमत् तेन कारणने सिंहः जागृतः।
5. दयार्द्रः सिंहः हसन् एव ताम् अत्यजत्।
6. एकस्मिन् वने एका मूषिका एक सिंहश्च निवसतः स्म।
अथवा
अधोलिखित पंचशब्देषु केचन त्रयाणां शब्दानां संस्कृते वाक्यः निर्माणं कुरुत –
श्रद्धावान्, वाक्, सरित्, द्रुष्टुम्, निष्क्रम्य
उत्तर :
1. एकस्मिन् वने एका मूषिका एकः सिंहश्च निवसतः स्म।
2. शयानस्य सिंहस्य उपरि मूषिका अभ्रमत् तेन कारणेन सिंह जागृतः।
3. गृहीतवान् मूषिका अवदत श्रीमन् अपराधं क्षमस्व मां मुञ्चतु। अहं ते उपकारं करिष्यामि।
4. दयार्द्रः सिंहः हसन् एव ताम् अत्यजत्।
5. एकदा वने सिंह पाशबद्ध अभवत्।
6. मूषिका पाशं छित्वा सिंह मुक्तम् अकरोत्।
अथवा
1. श्रद्धावान् – श्रद्धावान् ज्ञानं लभते।
2. वाक् – वाक् मधुरा अस्ति।
3. सरित् – सरित: वहन्ति।

RBSE Solutions

खण्ड – द

प्रश्न 21.
भवान राजकीय उच्च माध्यमिक विद्यालयः दौसानगरस्य दशम्याः कक्षायाः छात्रः रामकुमारः अस्ति। स्थानान्तरण – प्रमाण – पत्रं प्राप्तुं प्रार्थना – पत्रं लिखत।
अथवा
भवती रश्मिः। भवती छात्रावासे पठति। भवत्याः अनुजः सूर्यः नवमकक्षायां संस्कृतं पठितुं न इच्छति। तं प्रेरयितुम् अधोलिखितं पत्रं मञ्जूषापदसहायतया पूरयित्वा उत्तरपुस्तिकायां पुनः लिखत।

मञ्जूषा – संस्कृतभाषायाः, प्रेरणाप्रदम्, भोपालतः, उन्मीलितम्, शुभाशिषः, कृत्वा, अनुज, भवतः।
गङ्गाछात्रावासः
नवोदयविद्यालयः
(i)
दिनाङ्कः 25.03.20_ _
प्रिय (ii) ……………………………. सूर्य !
(iii) ……………………………. ।
भवान् अष्टं कक्षायां नवतिप्रतिशतम् अङ्कान् प्राप्य उत्तीर्णः जातः इति (iv) ……………………………. पत्रात् ज्ञात्वा अहम् अतीव प्रसन्ना अस्मि। शतशः वर्धापनानि। मया इदम् अपि ज्ञातं यत् भवान नवम्यां कक्षायां संस्कृतविषयं स्वीकर्तुं न इच्छति। प्रिय वत्स ! (v) ……………………………. ज्ञानं विना अस्माकं जीवनम् एव अपूर्णं भवति। अस्माकं संस्कृतसाहित्यं तु सम्पूर्णविश्वाय (vi) ……………………………. अस्ति। तत्कथं भवान् तस्मात् अपूर्वज्ञानात् वञ्चितः भवितुम् इच्छति। मम तु ज्ञानचक्षुः एव अनेन (vii) …………………………….  जातम्।

आशासे यद् भवान् नवमकक्षातः एव स्वज्ञानवर्धनं (viii) ……………………………. अन्यान् अपि प्रेरयिष्यति। मातृपितृचरणयोः मे प्रणामाः निवेद्यन्ताम् इति।

भवतः अग्रजा
रश्मिः
उत्तर :

गङ्गाछात्रावासः
नवोदयविद्यालयः
भोपालतः
दिनाङ्कः 25.03.20_ _

प्रिय अनुज सूर्य !
शुभाशिषः।
भवान् अष्टं कक्षायां नवतिप्रतिशतम् अङ्कान् प्राप्य उत्तीर्णः जातः इति भवतः पत्रात् ज्ञात्वा अहम् अतीव प्रसन्ना अस्मि। शतशः वर्धापनानि। मया इदम् अपि ज्ञातं यत् भवान् नवम्यां कक्षायां संस्कृतविषयं स्वीकर्तुं न इच्छति। प्रिय वत्स! संस्कृतभाषायाःज्ञानं विना अस्माकं जीवनम् एव अपूर्णं भवति। अस्माकं संस्कृतसाहित्यं तु सम्पूर्णविश्वाय प्रेरणाप्रदम् अस्ति। तत्कथं भवान् तस्मात् अपूर्वज्ञानात् वञ्चितः भवितुम् इच्छति। मम तु ज्ञानचक्षुः एव अनेन उन्मीलितं जातम्।।

RBSE Solutions

आशासे यद् भवान् नवमकक्षातः एव स्वज्ञानवर्धनं कृत्वा अन्यान् अपि प्रेरयिष्यति। – मातृपितृचरणयोः मे प्रणामाः निवेद्यन्ताम् इति।

भवतः अग्रजा
रश्मिः
अथवा
सेवायाम्,
श्रीमन्तः प्रधानाचार्यमहोदयाः,
राजकीय उच्च माध्यमिक विद्यालयः,
दौसानगरम्।

विषय-स्थानान्तरण-प्रमाण-पत्रं प्राप्तुं प्रार्थना-पत्रम्।

महोदयाः,
सविनयं निवेदनम् अस्ति यत् मम पिता अत्र लिपिकः अस्ति। अधुना तस्य स्थानान्तरणं भरतपुरम् अभवत्। मम परिवारः मम पित्रा सह भरतपुरं गमिष्यति। अहम् अस्मात् विद्यालयात् नवमकक्षाम् उत्तीर्णवान्, दशमीकक्षायाम् अहं भरतपुरे पठिष्यामि। अतः मह्यं स्थानान्तरण-प्रमाण-पत्रं प्रदाय अनुग्रहीष्यन्ति भवन्तः इति।

सधन्यवादम्।
दिनांक 6-4-20_ _

भवदाज्ञाकारी शिष्यः
रामकुमारः
(दशमी कक्षा)

प्रश्न 22.
मञ्जूषातः उचितानि पदानि चित्वा अधोलिखितं संवादं पूरयत
मञ्जूषा – अवश्यमेव, आचारः, पाठशालाम्, एका, पञ्चदश, स्नेहशीलः, तव, अध्येतुम, पाठशालायाम, गच्छसि।
कृष्णः – त्वं कुत्र (i) ……………………………. ?
राधा – अहम् (ii) ……………………………. गच्छामि।
कृष्णः – (iii) ……………………………. पाठशालायां कति शिक्षकाः ?
राधा – मम पाठशालायाम् (iv) ……………………………. शिक्षकाः।
कृष्णः – तव (v) ……………………………. शिक्षिका न अस्ति ? राधा – (vi) ……………………………. शिक्षिका अस्ति।।
कष्णः – शिक्षकाणां (vii) ……………………………. कीदशः अस्ति ?
राधा – (viii) ……………………………. ।
अथवा
अधः चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पर्यावरण – प्रदूषणम्’ इति विषयोपरि संस्कृते षष्ठवाक्यानि लिखत।

मञ्जूषा – पर्यावरणम्, महानगरमध्ये, वाहनानि, धूमं मुञ्चति, दूषितं, ध्वनि – प्रदूषणं, वायुमण्डलं, शुचिः।
RBSE 10th Sanskrit Board Model Paper 9 with Answers 1
उत्तर :
(1) युवां पाठं स्मरथः।
(2) त्वं किं पिबसि?
(3) अहं दुग्धं पिबामि।
(4) आवां कुत्र गच्छाव:?
(5) वयं कथां कथयामः।
(6) अहं मयूरं पश्यामि।

RBSE Solutions

अथवा

  • इदानीं वायुमण्डलं भृशं प्रदूषितमस्ति।
  • अहर्निशं लौहचक्रस्य संचरणात् वाहनानां बाहुल्यात् च महानगरेषु संसरणं कठिनं वर्तते।
  • शकटीयानम् कज्जलमलिनं धूमं मुञ्चति।
  • महानगरमध्ये ध्वनि-प्रदूषण अपि कर्णी स्फोटयति।
  • शुचिः पर्यावरणे क्षणं सञ्चरणम् अपि लाभदायकं भवति।
  • पर्यावरणस्य संरक्षणम् एव प्रकृतेः आराधना।

प्रश्न 23.
अधोलिखितेषु षड्सु वाक्येषु केषाञ्चन चतुर्णां वाक्यानां संस्कृतेन अनुवादं कुरुत
(1) उसे पाठ पढ़ना चाहिए।
(2) राधा पाठ पढ़े।
(3) तुम सब प्रातः दौड़ते हो।
(4) मैंने रामायण पढ़ी।
(5) हम गेंद से खेलते हैं।
(6) तुम सब कहाँ जाते हो?
उत्तर :
(1) सः पाठं पठेत्।
(2) राधा पाठं पठतु।
(3) यूयं प्रातः धावथ।
(4) अहम् रामायणम् अपठम्।
(5) वयं कन्दुकेन क्रीडामः।
(6) यूयं कुत्र गच्छथ?

Share this:

  • Click to share on WhatsApp (Opens in new window)
  • Click to share on Twitter (Opens in new window)
  • Click to share on Facebook (Opens in new window)

Related

Filed Under: Model Papers

Reader Interactions

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Primary Sidebar

Recent Posts

  • RBSE Class 5 Hindi रचना पत्र लेखन
  • RBSE Solutions for Class 9 Science Chapter 2 पदार्थ की संरचना एवं अणु
  • RBSE Solutions for Class 5 Hindi परिवेशीय सजगता
  • RBSE Solutions for Class 5 Hindi Chapter 14 स्वर्ण नगरी की सैर
  • RBSE Solutions for Class 5 Hindi Chapter 17 चुनाव प्रक्रिया कब, क्या व कैसे?
  • RBSE Class 5 Hindi व्याकरण
  • RBSE Solutions for Class 5 Hindi Chapter 16 दृढ़ निश्चयी सरदार
  • RBSE for Class 5 English Vocabulary One Word
  • RBSE Solutions for Class 5 Environmental Studies Manachitr
  • RBSE Solutions for Class 9 Maths Chapter 1 वैदिक गणित Additional Questions
  • RBSE Class 5 English Vocabulary Road Safety

Footer

RBSE Solutions for Class 12
RBSE Solutions for Class 11
RBSE Solutions for Class 10
RBSE Solutions for Class 9
RBSE Solutions for Class 8
RBSE Solutions for Class 7
RBSE Solutions for Class 6
RBSE Solutions for Class 5
RBSE Solutions for Class 12 Maths
RBSE Solutions for Class 11 Maths
RBSE Solutions for Class 10 Maths
RBSE Solutions for Class 9 Maths
RBSE Solutions for Class 8 Maths
RBSE Solutions for Class 7 Maths
RBSE Solutions for Class 6 Maths
RBSE Solutions for Class 5 Maths
RBSE Class 11 Political Science Notes
RBSE Class 11 Geography Notes
RBSE Class 11 History Notes

Copyright © 2025 RBSE Solutions

 

Loading Comments...